Dzieła sztuki, jakimi są witraże, to jedne z najbardziej delikatnych reliktów przeszłości, dlatego niezwykle istotna jest ochrona zabytkowych witraży i ich konserwacja 3 .
Ochronę witraży cechuje niewiarygodna złożoność pod względem chemicznym i metodologicznym. Badania nad ogólnymi zasadami produkcyjnymi w sztuce witrażowej, panującymi w różnych regionach świata lub epokach mogą dostarczyć konserwatorom wielu wskazówek.
Pomogą im zrozumieć znaczenie każdego elementu, przewidzieć, czego można się spodziewać po wykorzystanych do produkcji materiałach i określić, jak z nimi postępować. Na przykład konserwator pracujący przy zabytkowych oknach w Stanach Zjednoczonych może sprawdzić, czy szkło zostało wyprodukowane przed, w trakcie lub po połowie XIX wieku, ponieważ w tym czasie dokonano zmian w ogólnym składzie szkła, co mogłyby wpłynąć na rodzaj zanieczyszczeń.
Decyzje w kwestii konserwacji są podejmowane przy użyciu informacji zebranych podczas badań i wdrażane przez doświadczonych konserwatorów. Opiekunowie i kierownicy projektów odpowiedzialni są za skuteczne sprawdzanie pracy konserwatorów i całych pracowni.
W miarę możliwości w działaniach konserwatorskich używane jest zabytkowe szkło. Na wszystkich etapach prac dokłada się starań, by podjęte działania były zgodne z celami planu ochrony witraży.
Właściwa dokumentacja odgrywa niezwykle ważną rolę w całym tym procesie i jest uznawana za obowiązkową. Wszystkie aspekty tego procesu, w tym badania wstępne witraża, badania jego stanu, plan ochrony i wszystkie metody oraz materiały stosowane w trakcie całego działania są należycie dokumentowane. Tak przygotowana dokumentacja jest przechowywana i dostępna w dłuższej perspektywie do późniejszego wykorzystania.
W procesie, jakim jest ochrona zabytkowych witraży i ich konserwacja 3 wykonywanych jest minimum zabiegów interwencyjnych.
Drobne ślady upływu czasu, zachowane na witrażu są integralną częścią charakteru jego struktury i jej historii. Jednakże większe szkody, które obniżają estetyczne lub praktyczne funkcje szkła lub wskazują na aktywne pogarszanie się stanu witraża, wymagają szerzej pojętej naprawy.
Staranne czyszczenie witraży jest bardzo skutecznym środkiem poprawy ich ogólnej kondycji, ponieważ ich wygląd i funkcja są silnie uzależnione od zdolności do przepuszczania światła. Niestety prawie wszystkie tego typu czynności mogą powodować zmiany na powierzchni szkła. Może to przyspieszać tempo korozji oprawy i zniszczeń delikatnych warstw farby. Dlatego proces czyszczenia nie polega na całkowitym usunięciu wszystkich zabrudzeń, ale ostrożnym ich zmywaniu do punktu, w którym światło może być przenoszone przez szkło na akceptowalnym poziomie.
Najprostsze czyszczenie jest wykonane przy użyciu starannie zaaplikowanej wody dejonizowanej, chociaż inne mechaniczne lub chemiczne środki są często konieczne i zawsze są stosowane w sposób staranny i kontrolowany.
Wykorzystywany jest w takim wypadku mikro-strumieniowy proces czyszczenia, odbywający się stopniowo, mechanicznie, warstwa po warstwie, w specjalnym laboratorium. Głębokie czyszczenie to natomiast okłady lub nakładki żelowe zanurzone w niejonowym detergencie lub EDTA, które są nakładane na powierzchnię szkła, na dłuższy okres czasu.
W czasie stosowania którejkolwiek z tych metod zachowywana jest wyjątkowa ostrożność, aby zapewnić stabilność malowanych warstw. W przypadku, gdy warstwy te wydają się być szczególnie kruche, stosowane jest delikatne, ręczne oczyszczenie szkła za pomocą bawełnianych patyczków, a w ekstremalnych przypadkach również ręczne przymocowywanie pod mikroskopem, oryginalnych linii farb do powierzchni, poprzez nakładanie małych kropli żywicy na konkretne punkty.
W kolejnym odcinku naszego przewodnika po tej, jakże odpowiedzialnej pracy, jaką jest ochrona i konserwacja witraży, poznamy, między innymi, ogólnie stosowane sposoby naprawiania szkła i dowiemy się, które z nich są skuteczne a które powodują zagrożenia dla witraży.
