Tag: Arts&Crafts

Christopher Whall i jego twórczość

Uznawany za jednego z liderów ruchu Arts&Crafts, brytyjski artysta Christopher Whall, odegrał kluczową rolę w rozwoju sztuki witrażowej.

Whall urodził się w 1849 roku w Thurning w hrabstwie Northamptonshire. Początkowo wraz z rodzeństwem uczył się w domu, następnie uczęszczał do szkoły Rossal w Lancashire, gdzie nauczycielem rysunku był William Coulter. W latach 1875-76 Whall studiował w Royal Academy Schools, do której wstąpił wbrew woli rodziców. Następnie przez trzy lata studiował architekturę i malarstwo podróżując po Włoszech.

W 1879 roku, po powrocie do Londynu, Whall został członkiem wspólnoty religijnej przy kościele św. Etheldredy przy Ely Place, gdzie poproszono go o zaprojektowanie okien do górnej kaplicy, które wykonał William Gualbert Saunders.

Początkowo Whall chciał zarabiać na życie jako portrecista, jednak nie osiągał sukcesów na tym polu, więc dorabiał jako ilustrator gazet, powieści oraz książek dla dzieci. Udzielał też lekcji rysunku. Stopniowo zaczęły pojawiać się pierwsze zamówienia na projekty witraży dla firmy Jamesa Powella oraz Johna Hardmanna.

Jako niezależny witrażysta Christopher Whall dał się poznać pod koniec lat 80. XIX wieku. Były to czasy, kiedy rozwijał się ruch Arts & Crafts, który dążył do odnowy rzemiosła artystycznego. Whall był jego aktywnym przedstawicielem. W 1887 roku założył własny warsztat, w którym zgłębiał tajniki wytwarzania witraży. Zależało mu na tym, aby samodzielnie kontrolować cały proces. Był wielkim przeciwnikiem produkcji komercyjnej.

W kościele Holy Trinity na Sloane Street w Londynie pracował wspólnie z Johnem Dando Seddingiem i Henrym Wilsonem. To właśnie Sedding pomógł mu w zdobyciu pierwszego niezależnego zlecenia na okna do Lady Chapel East w kościele St. Mary’s w Stamford, które Whall zrealizował w 1891 roku.

Christopher Whall stworzył wiele witraży dla kościołów w Londynie, a także w całej Anglii i Walii. Jego styl nawiązywał do natury i charakteryzował się szeroką gamą kolorów i faktur. Nowością w tamtych czasach było zastosowanie przez niego białego szkła. Whall doskonale sprawdzał się też jako pedagog. Uczył w Central School of Arts &Crafts oraz w Royal College of Art. W swoim dorobku ma również książkę instruktażową o tworzeniu witraży. W 1907 roku założył własne studio przy Ravenscourt Park, które było otwarte dla jego uczniów. Zaopatrzył je w rośliny, owady oraz inne przedmioty, które mogły być inspiracją dla tworzących tam artystów.

Na początku lat 20. XX wieku Christopher Whall zachorował na białaczkę. Pomimo postępującej choroby do samego końca pracował. Zmarł 23 grudnia 1924 roku. Założoną przez niego dwa lata wcześniej firmę Whall & Whall przejęła jego córka Veronica, która też była wybitną witrażystką i z sukcesem kontynuowała tradycje swojego ojca jeszcze przez wiele lat.

Odrodzenie witrażu w XIX wieku

Swój rozkwit sztuka witrażowa przeżywała w XIII i XIV wieku. Wielkie, gotyckie katedry np. w Chartres, Bourges, Notre Dame w Paryżu, czy Ste-Chapelle, stały się miejscem mistycznej kontemplacji, pełnym boskiego światła, wpadającym do wnętrza dzięki olbrzymim oknom, wypełnionym wielokolorowym szkłem. Okres renesansu i baroku to czasy, kiedy witraż stopniowo zanikał. Cenione były przezroczyste okna, oświetlające wnętrze naturalnym, dziennym światłem. Technika tworzenia tradycyjnego witrażu na wiele lat została zapomniana. Dopiero XIX-wieczny romantyzm przyniósł zainteresowanie sztuką średniowiecza, w tym także witrażem, który zaczął wtedy przezywać swój rozkwit.

Ponowne odkrywanie zapomnianej sztuki gotyckiej przyczyniło się do powstawania licznych opracowań na temat ówczesnych technik. Zaczęto poszukiwać sposobów na odtworzenie zapomnianych przez stulecia sposobów produkcji witraży. Co więcej artyści nie tylko odwzorowywali tradycyjne, gotyckie wzory, ale też tworzyli zupełnie nowe, niespotykane dotąd rozwiązania. Witraże powróciły do łask i zaczęto wypełniać nimi zarówno okna nowobudowanych kościołów, jak i restaurować czy rekonstruować stare okna. Witraże zaczęły być powszechne nie tylko w budowlach sakralnych, ale zamawiano je także do budynków użyteczności publicznej, czy prywatnych domów.

Dużą rolę w popularyzacji witraży odegrał William Morris, zafascynowany sztuką średniowieczną i odnowieniem tradycyjnego rzemiosła, które miałoby zastąpić produkcję przemysłową. Idee te, zainspirowane przez angielskiego pisarza Johna Ruskina, w pełni rozwinęły się w działalności ruchu Arts & Crafts, uwzględniając również tworzenie witraży.

Wyróżniającym się projektantem okien z 2 połowy XIX wieku był niewątpliwie Edward Burne-Jones, w którego dorobku znalazło się co najmniej tysiąc kartonów witrażowych.

Nie sposób pominąć jeszcze jednego, amerykańskiego artysty, którego wkład w sztukę produkcji szkła był ogromny. Louis Comfort Tiffany zerwał z tradycją łączenia poszczególnych szkieł ołowianymi profilami, wprowadzając zamiast tego metodę owijania miedzianą folią. Wśród jego wielkich osiągnięć było również wynalezienie opalizującego szkła, które zaczęło być stosowane na szeroką skalę przez licznych artystów z przełomu XIX i XX wieku.

XIX-wieczna fascynacja średniowiecznymi witrażami zaowocowała ogromnym rozwojem tej gałęzi sztuki w okresie secesji. Wielobarwne okna stały się idealną odpowiedzią na poczucie estetyki tamtych czasów. Zaczęto na nowo eksplorować ich rolę w tworzeniu nastroju i niesamowitych efektów świetlnych we wnętrzach. Witraż obecny był w sztuce przez cały wiek XX, i wciąż jest chętnie wykorzystywany zarówno w budowlach sakralnych, jak i świeckich. Dzięki fascynacjom XIX-wiecznych artystów możemy do dziś podziwiać kolejne osiągnięcia w ciągle rozwijanej i zaskakującej nowymi rozwiązaniami sztuce tworzenia wielobarwnych witraży.

Margaret Edith Rope

Angielska witrażystka, Margaret Edith Aldrich Rope, przyszła na świat 29 lipca 1891 roku. Od dziecka miała kontakt ze sztuką, ponieważ jej wuj, George Thomas Rope był malarzem krajobrazu, a ciotka Elen Mary Rope rzeźbiarką. Artystyczną karierę wybrała również jej siostra, Dorothy, która zajęła się rzeźbą, jak i kuzynka Margaret Agnes Rope z Shrewsbury, która też zafascynowała się sztuką witrażową.

Początkowo Margaret uczyła się u ciotki, następnie uczęszczała do Wimbledon High School, Chelsea School of Art. oraz do LCC Central School of Arts & Crafts, gdzie uczyła się witrażu pod okiem Karla Parsons’a i Alfreda J. Drury’ego.

Razem z kuzynką imienniczką pracowały w Glass House w Fulham. Wspólnie tworzyły m.in. okna do kościoła śś. Piotra i Pawła w Newport. Najprawdopodobniej obie pracowały też nad pamiątkowym oknem rodziny Rope w Blaxhall.  Aby nie mylono jej z krewną, Margaret Edith podpisywała się jako M.E. Aldrich Rope (lub M.E.A. Rope), używając panieńskiego nazwiska matki. Przez swoich bliskich była natomiast nazywana Tor od żółwia. To właśnie dlatego na niektórych jej witrażach można dopatrzeć się żółwika używanego jako sygnatura.

Margaret Edith Rope przyjaźniła się z architektem Johnem Haroldem Gibbonsem, dzięki któremu otrzymała swoje pierwsze poważne zlecenie dla neogotyckiego kościoła św. Chada w Far Headingley w Leeds. Stworzone przez nią okazałe, wschodnie Okno Stworzenia, zostało uznane za jedno z jej największych dzieł. To niezwykłe przedstawienie rajskiego ogrodu, nad którym góruje Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów, a ponad nimi widać Ducha Świętego w postaci Gołębicy.

Do najbardziej znanych dzieł stworzonych przez Margaret Edith Rope, należą: witraż przedstawiający Ukrzyżowanie z Marią Magdaleną do kościoła pod wezwaniem tej świętej w Ickleto w hrabstwie Cambridge, okna w kościele św. Piotra w Molesworth czy św. Jana Chrzciciela w Polperro. Dorobek artystki obejmuje wiele witraży projektowanych w duchu Arts & Crafts, które tworzyła głównie do kościołów anglikańskich, oraz kilka do kościołów rzymskokatolickich. Projektowała okna także do budynków poza Wielką Brytanią. Jej błyskotliwa kariera trwała ponad 50 lat. Zmarła w 1988 roku, w wieku 96, po wieloletnich zmaganiach z choroba Alzheimera.

Rola witraży w ruchu Arts&Crafts

Powstały w Anglii w 2 poł. XIX wieku Arts&Crafts Movement, był ruchem artystycznym, który stawiał sobie za cel odnowę rzemiosła i odrodzenie sztuki. Zainspirowany był teoriami pisarza Johna Ruskina, według którego sztuka powinna być nie tylko użyteczna i funkcjonalna, ale i estetyczna. Nie powinno się oddzielać aktu twórczego od fizycznej pracy, czyli wykonania zaprojektowanego dzieła. Architekci, malarze, rzeźbiarze i rzemieślnicy, których zainspirowały te idee, skupili się wokół Williama Morrisa, który stał się jedną z głównych postaci tego ruchu. Działacze Arts&Crafts byli przeciwni przemysłowej produkcji, chcieli aby wszyscy ludzie mogli otaczać się produkowanymi ręcznie, estetycznymi przedmiotami.

Istotna dla rozwoju ruchu była firma Morris &Co, która została założona w latach 60-tych XIX wieku. Jej twórcy wykonywali meble, tkaniny, tapety oraz różne inne przedmioty użytku codziennego. Wśród produkowanych przez nich wyrobów istotną rolę odgrywały również witraże, które zdobiły już nie tylko wnętrza kościołów, ale też prywatnych domów. Artyści trzymali się tradycyjnych rozwiązań nawiązujących do przeszłości. Ciekawym przykładem może być dom Morrisa, nazywany Red House, zaprojektowany przez architekta Philipa Webba. Klatkę schodową zdobią witraże wykonane zgodnie ze średniowiecznymi wzorami. Wśród artystów związanych z ruchem znaleźli się poszukujący wzorów w przeszłości prerafaelici. Wyróżniał się związany z nimi Edward Burne-Jones, autor projektów witraży nawiązujących do mistycznej sztuki średniowiecza.  Jednym z najważniejszych twórców działających w duchu Art&Crafts, był Christopher Whall. Zagorzały przeciwnik podziału pracy, który charakteryzował produkcję komercyjną, poznał wszystkie etapy tworzenia witrażu, aby móc od początku do końca tworzyć swoje dzieła. Cechą wyróżniającą go wśród innych twórców tamtych czasów, było stosowanie białego szkła. Whall stworzył wiele wybitnych dzieł do kościołów w całej Anglii. Był również znakomitym nauczycielem, który przekazał swoje idee licznym uczniom oraz zainspirował wielu młodych artystów.

Według Ruskina ludzka praca powinna być ofiarą składaną Bogu, a sztuka powinna trzymać się tradycji i pamiętać o kulturze, z której się wywodzi. W przypadku witraży nawiązywano do najdoskonalszych przykładów ze średniowiecznych, gotyckich katedr. Dzieła twórców związanych z Arts&Crafts miały najczęściej taką samą kompozycję jak średniowieczne witraże – składały się z wielu niewielkich scen, które łączył jeden temat. Ze średniowiecza artyści czerpali też wzory rzemieślniczej, sumiennej pracy. Zdobiące okna wielkich katedr, wielobarwne witraże, będące  jednym z największych osiągnięć europejskiej sztuki średniowiecznej stały się inspiracja do tworzenia nowych dzieł, które z wnętrz sakralnych przeniesiono do budynków świeckich i prywatnych domów.