Witraże i budynki kościelne wydają się być nierozłączne i tak było przez ponad tysiąc lat, dlatego dzisiaj możemy wciąż podziwiać witraże z zimnej północy Europy.
Wykopaliska archeologiczne prowadzone na klasztornych terenach Monkwearmouth i Jarrow ujawniły kolorowe, ale niemalowane, witraże z okresu anglosaskiego. Opat Monkwearmouth -Benedykt, przeniósł aż 675 szklarzy z Galii, aby uczyć Sasów jak wykonać prawidłowo witraż.
W Szwecji najwcześniejsze wyroby witrażowe, datowane na połowę XII wieku, znajdują się w okolicach klasztorów, takich jak Alvastra, Nydala i Varnhem. Zostały one założone przez cystersów podróżujących na północ z macierzystego kościoła we Francji, w Citeaux.
Razem ze szklarzami w drugiej połowie XIII wieku do Szwecji przybyli również Francuscy kamieniarze, by zbudować między innymi Katedrę w Uppsali. Mimo że jest to wysoce prawdopodobne, iż katedra ta posiadała w czasach średniowiecznych, wzorowane na francuskich, witraże, niestety nie przetrwały one do czasów dzisiejszych. Kawałek szkła pomarańczowego koloru, znajdujący się we fragmencie muru, jest jedyną zachowaną częścią oryginalnego zespołu witraży.
Na wyspie Gotlandia, na Morzu Bałtyckim, znajduje się większość średniowiecznych paneli witrażowych, jakie istnieją w Szwecji. Spośród 165 witraży średniowiecznych tylko jedenaście mieści się w kościołach parafialnych znajdujących się na kontynencie.
Visby, główny port na wyspie Gotlandia, we wczesnym średniowieczu uważany był za tak ważne miasto, jak zamożny Londyn czy Paryż. Od XI do połowy XIV wieku na Gotlandii zbudowanych zostało ponad sto kościołów.
Przyczyny tego, że na wyspie wciąż istnieją oryginalne średniowieczne witraże można doszukiwać się w spadku koniunktury gotlandzkiej. Podczas, gdy zgromadzenia kościelne na kontynencie mogły sobie pozwolić na to, aby przebudowywać swoje kościoły, parafie na Gotlandii nie było stać na takie wydatki.
Przebudowy wiązały się ze zmianami w architekturze, takimi jak powiększenie rozmiaru okien, aby umożliwić dostęp większej ilości światła. Biedne kościoły gotlandzkie zostały w efekcie nietknięte i dlatego do dzisiaj w ich oknach możemy podziwiać średniowieczne witraże.
W oknach kościołów na Gotlandii widać wyraźne podobieństwo techniki i rysunku do witraży znajdujących się w miastach w zachodniej i północnej części Niemiec. Dowodzi to, że właśnie stamtąd artyści czerpali inspiracje. Było to możliwe, dzięki podróżom handlowym pomiędzy oboma państwami.
Najstarsze witraże z lat 1230-1280, znajdują się w kościołach Dalhem i Endre z Lyechurch. Największy ze znajdujących się tam witraży składa się z 34 paneli. Kościół w Alskog posiada pięć paneli witrażowych datowanych na 1270 rok. Wykonane są w polsko-norweskim stylu i przedstawiają sceny z Nowego Testamentu.
Witraże z zimnej północy Europy posiadają wyraźne podobieństwo do niemieckich lub francuskich z okresu średniowiecza.
Również w kwestii techniki ich powstawania widać wyraźne paralele. Można to zauważyć w witrażowych panelach kościołów w Lyechurch, datowanych na 1325 rok, a także w witrażu z nieco wcześniejszego okresu, z Hablingbo, obecnie znajdującym się w Muzeum gotlandzkim.
Reformacja szwedzkiego kościoła miała miejsce w końcówce XVI wieku, kiedy to w Szwecji zaczęto produkować barwione szkło na masową skalę. Ocalały witraż z tego okresu, obecnie znajdujący się w Muzeum Historii w Sztokholmie, pochodzi z katedry w Västerås i prawdopodobnie powstał w czasie przebudowy kościoła w latach 1537-1550. .
Dzisiaj szwedzcy specjaliści starają się utrzymać w jak najlepszym stanie średniowieczne dziedzictwo na swoich ziemiach . Do tego skarbu zliczane są naturalnie wspaniałe, oryginalne witraże.
I tak, jak wieki temu, dzisiaj Szwecja współpracuje ściśle z całą Europą w procesie konserwacji i przywracania do życia oryginalnego, barwionego szkła, które ozdabia wspaniałe średniowieczne kościoły na terenie tego państwa. Sojusze i stowarzyszenia, działające w tym obszarze sztuki, funkcją nadal, tak jak setki lat temu i wspierają się w działaniach na rzecz ochrony tej cennej dziedziny, jaką jest tworzenie i konserwacja witraży.
