Mateusz Pietrzyk
Początki kościoła w Legnicy sięgają drugiej połowy XII wieku – w roku 1170 książę śląski, Bolesław Wysoki ufundował niewielki, drewniany kościół, który zbudowany został w pobliżu legnickiego zamku. W 1192 roku, w miejsce drewnianego kościółka, wybudowano z piaskowca (czyli tzw. kamienia łamanego) nową, większą budowlę. Patronem owego legnickiego kościoła, jak wynika z dokumentu klasztoru elbląskiego z roku 1195, była Najświętsza Maryja Panna. W okresie panowania Henryków Śląskich, kościół poddany został gruntownej rozbudowie. Według kronik Jana Długosza, to właśnie w kościele legnickim Henryk II Pobożny modlił się 9 kwietnia 1241 roku, przed sławetną bitwą z Mongołami pod Legnicą. W połowie wieku XIV, budynek kościelny został kompletnie zniszczony przez pożar, wkrótce jednak kościół odbudowano. W pierwszej połowie XVI wieku, w Legnicy za sprawą księcia Fryderyka II Legnickiego, silnie rozprzestrzeniać zaczął się luteranizm. Przełożyło się to oczywiście na losy kościoła, w którym od tamtej pory msze prowadzono według reguł protestanckich. Późniejsze stulecia nie okazały się dla kościoła p.w. Najświętszej Marii Panny nazbyt szczęśliwe – kilkukrotnie mocno ucierpiał wskutek różnego rodzaju kataklizmów. W 1822 roku, budowla uległa poważnym uszkodzeniom, spowodowanym pożarem wywołanym uderzeniem pioruna. Prowadzone w latach następnych prace remontowe nie przyniosły jednakże oczekiwanych rezultatów. Dobudowano bowiem dwie nowe wieże, które doprowadziły do nadmiernego obciążenia budowli, która zaczęła z wolna opadać. Powstało poważne niebezpieczeństwo zawalenia się kościoła. Dopiero na początku XX wieku, Komisja Budowlana sporządziła szczegółowy raport na temat szkód budowlanych. W 1903 roku, przystąpiono do gruntownej modernizacji budynku, nad którą czuwał, pochodzący z Nadrenii, architekt i konserwator zabytków – Hubert Kratz. W trakcie prac renowacyjnych wstawiono także do ram okiennych kościoła nowe witraże autorstwa znakomitych niemieckich twórców. Prace ostatecznie zakończono w 1906 roku, a dwa lata później, w obecności cesarza Wilhelma II, kościół przekazano oficjalnie parafii ewangelicko-augsburskiej.
Witraże protestanckie
Zachowane do dzisiaj witraże kościoła legnickiego pochodzą z lat 1905-1906. Łącznie jest ich dokładnie 14. Umieszczone zostały przy głównym wejściu oraz w prezbiterium. Na początku lat 90-tych, z inicjatywy ówczesnego pastora Wolfganga Meißlera, witraże poddano renowacji – podjął się jej Zbigniew Brzeziński. Charakterystyczną cechą owych sporej wielkości witraży jest nawiązanie tematyczne do najważniejszych zdarzeń, związanych z luterańskim nurtem religijnym, a także z historią miasta Legnicy i ogólnie dziejami Śląska. W kaplicy chrzcielnej kościoła, znajdują się dwa witraże ściśle nawiązujące do jej funkcji: pierwszy z nich przedstawia chrzest Jezusa Chrystusa w rzece Jordan, drugi natomiast Mesjasza w otoczeniu gromadki dzieci. Oba zostały wykonane przez sławnego wrocławskiego twórcę witraży, Adolpha Seilera (ufundował je cieśla legnicki, Wilhelm Löbel). Przy wejściu do kościoła, na bocznych ścianach znajduje się kolejna para witraży. Jeden, stworzony przez warsztat z Naumburga, ukazuje nawrócenie św. Pawła, następny przedstawia postać Marcina Lutra, palącego wraz z grupą studentów i profesorów księgę prawa kanonicznego. Ten ostatni witraż wykonany w kwedlinburskiej pracowni Ferdynanda Müllera, cechuje się wyjątkowo piękną kolorystyką, a wizerunek Lutra ewidentnie wzorowany był na jednym z obrazów Lucasa Cranacha Starszego. Okiennice ścian przy ołtarzu, ozdobione zostały trzema witrażami, nawiązującymi do historii lokalnej. Od strony południowej zobaczyć można witraż stanowiący zestawienie herbów cechów i gmin wiejskich (np. Pątnów, Dobrzejów, Białowieś, Książe Wielkie czy Stare i Wielkie Piekary). W północnej części znajduje się z kolei witraż, zawierający zestaw herbów zasłużonych panów i książąt, z których większość została pochowana właśnie na terenie parafii legnickiej. Na witrażu zobaczyć można łącznie dokładnie 60 herbów znamienitych lokalnych rodów. Trzeci z witraży, wykonany przez monachijskiego artystę – Carla de Bouché, umiejscowiony jest nad ołtarzem. Ufundowany został przez samego cesarza Wilhelma II. W dolnej części ukazano sceny ukrzyżowania oraz późniejszego zmartwychwstania Jezusa Chrystusa; na górze przedstawiono postać św. Jadwigi, stojącej przy ciele wspomnianego wcześniej Henryka II Pobożnego, który zginął podczas bitwy z Mongołami 9 kwietnia 1241 roku pod Legnicą.
Druga część kompleksu witraży w ewangelickim kościele w Legnicy, także nawiązuje w sporej mierze do dziejów regionu dolnośląskiego. Nie brak również oczywiście witraży ukazujących wydarzenia i postaci znane z tekstu Biblii. Uwagę zwiedzających przykuć może z pewnością chociażby witraż, który przedstawia pieśniarzy starotestamentowych (m.in. Azawa, Hamana oraz Ethama), wskazujących na osobę Jezusa. Kolejne witraże też zawierają wizerunki postaci biblijnych – niewiast (Maria i Marta) oraz mężczyzn (apostołowie Piotr i Paweł). Interesująco prezentuje się następny witraż, na którym zobaczyć można działalność chrystianizacyjną na Dolnym Śląsku – benedyktyńskiego zakonnika głoszącego autochtonom (głównie drwalom i rybakom) słowa Ewangelii. W tle autor witraża przedstawił nieukończoną jeszcze budowlę kościelną. Kolejny, sąsiedni witraż został zaprojektowany przez bardzo znaną na początku XX wieku, pracownię Otto Linnemanna. To dzieło stanowi znów nawiązanie do bitwy legnickiej z 1241 roku. Tym razem jednak ukazano spotkanie niemieckich i polskich rycerzy w kościele, jeszcze przed wyruszeniem na pole walki. Na pierwszym planie znajduje się książę Henryk II Pobożny, trzymający w rękach hełm i miecz. Po prawej stronie stoi rycerz von Rotkirch, który według legendy nosił sztandar książęcy. Za nimi widoczna jest spora grupa innych rycerzy oraz tarcz herbowych, symbolizujących rody biorące udział w bitwie pod Legnicą. Kolejny witraż, podobnie będący dziełem pracowni Linnemanna, jest przeciwieństwem tej sceny, ukazuje bowiem spokojną scenę – szesnastowiecznego księcia legnickiego Fryderyka II wraz z żoną Zofią von Brandenburg-Ansbach, przyjmujących komunię świętą. Ostatni z witraży kościoła p.w. Najświętszej Marii Panny to z kolei zobrazowanie dysputy teologicznej, w której udział biorą: Marcin Luter, Filip Melanchton oraz Jan Bugenhagen. Uwagę w tym przypadku zwraca jaśniejsza, niż w pozostałych witrażach, tonacja kompozycji. Witraż ten został, podobnie jak dwa wcześniejsze, zaprojektowany i wykonany przez warsztat Otto Linnemanna.
