W historii sztuki witrażowej można spotkać dzieła, które zostały stworzone przez wybitnych malarzy, czego wspaniałym przykładem są witraże Henri Matisse’a.
Kaplica Matki Bożej Różańcowej w Vence jest wyjątkowym budynkiem, który został zaprojektowany i zbudowany przez Henri Matisse’a, jako pomnik wdzięczności wobec pielęgniarki Monique Bourgeois, która opiekowała się artystą w czasie jego ciężkiej choroby. Jest to głęboka przestrzeń, łącząca artystyczną i duchową atmosferę, będącą dowodem geniuszu Matisse’a.
W latach 1948 – 1951 legendarny francuski artysta Henri Matisse pracował niestrudzenie nad planami Chapelle du Rosaire de Vence (Kaplicy Matki Bożej Różańcowej w Vence), projektując każdy element budynku, począwszy od zewnętrznych detali elewacji, aż po szczegóły dekoracji we wnętrzu kaplicy. Była to kulminacja jego długiej artystycznej drogi. Po raz pierwszy malarz całkowicie sam zaprojektował każdy szczegół kaplicy, która pozostaje silną manifestacją artystycznej wrażliwości Matisse’a w jego dojrzałych latach.
Oceniając na zakończenie wygląd kaplicy, Henri Matisse stwierdził, że praca przy budowli wymagała czterech lat wysiłku i była owocem całego życia zawodowego artysty. Pomimo wszystkich jej niedoskonałości, uważał tę świątynię za swoje arcydzieło.
Choć architektonicznie jest często porównywana z kaplicą Rothko w Houston, kaplica Różańcowa Matisse’a jest jedyny budynkiem tego rodzaju, w którym wszystkie detale są realizacją wizji jednego artysty. Matisse sporządził plany całego gmachu oraz każdego szczegółu dekoracji, w tym ceramiki, witraży, ozdób i obrazów, które Matisse stworzył specjalnie dla tej świątyni. Biała kaplica słynie szczególnie z witraży, które, dzięki przenikającym je promieniom słońca, niezliczoną ilością wykwintnych kolorów zdobią białe, marmurowe podłogi kaplicy.
Kaplica jest niewątpliwie punkt kulminacyjny pięknego, starego miasta Vence, który leży na wzgórzu, nad miastem Nicea, dziewięć kilometrów od morza.
Historia kaplicy i cel jej budowy dowodzi, że była to praca z miłości a nie tylko zobowiązanie czysto religijne. Matisse zbudował kaplicę dla pielęgniarki, która troszczyła się o niego w ostatnich latach jego życia, gdy jego zdrowie było już mocno nadszarpnięte śmiertelną chorobą. Relacja między tym dwojgiem ludzi była kluczem do całego projektu.
W 1941 roku Matisse zachorował na raka i przeszedł poważną operację, którą cudem przeżył. Artysta mieszkał przez większość roku w Nicei, na południu Francji, a po powrocie ze szpitala do domu, potrzebował pomocy. Otrzymał ją od pani Monique Bourgeois, która zgłosiła się na ogłoszenie. Bourgeois czule zajmowała się chorym Matiss’em i bardzo interesowała jego pracą. Artysta opisał ją jako „wspaniałą osobę”, której oddanie bardzo sobie cenił. Stała się zarówno jego opiekunem, jak i modelem, pozując do kilku rysunków i obrazów. W 1946 roku Monique Bourgeois wstąpiła do zakonu Ojców Dominikanów i została oficjalnie wyświęcona jako siostra Jacques-Marie. Nadal jednak opiekowała się malarzem, który ostatecznie kupił dom w Vence, niedaleko klasztoru.
W lecie 1947 roku Bourgeois zwróciła się do Matisse’a o pomoc w ozdobieniu jednego z pomieszczeń klasztoru, jednak Matisse miał większe ambicje. Zgodził się zaprojektować kaplicę, która będzie ofiarowana Dominikanom.
Za radą architektów Auguste’a Perret i Milon’a de Peillon i z pomocą budowniczych i rzemieślników z Vence, Matisse zaczął pracować nad budową kaplicy. W wieku siedemdziesięciu siedmiu lat, będąc w bardzo złym stanie zdrowia, Matisse rozpoczął największą i najbardziej wymagającą pracę w swojej karierze.
Kaplica Matki Bożej Różańcowej w Vence to nie tylko piękne witraże Henri Matisse’a, ale wyraz jego wdzięczności dla ludzkiej troski.
Ukończona kaplica zawiera trzy zestawy witraży, które powstały z wykorzystaniem intensywnie kolorowego trio barw: zieleni, żółtego i niebieskiego. Zieleń wyraża roślinność, żółty słońce a niebieski niebo, ale i morze, ponieważ budowla utrzymana jest w klimacie architektonicznym, śródziemnomorskim. Pierwotnie jednak witraże miały być wykonane w całkiem innych kolorach, oddających barwy ziemi, czyli w brązie, pomarańczowym i czarnym. Dwa okna witrażowe obok ołtarza przedstawiają abstrakcyjne kształty zatytułowane „Drzewo życia”. Na ścianie za ołtarzem znajduje się duży witraż z obrazem św. Dominika, założyciela zakonu Dominikanów, wykonany na białym szkle. Okna z witrażami ścian bocznych przedstawiają abstrakcyjne obrazy zielono, żółto, niebieskich kwiatów oraz wizerunek Madonny z Dzieciątkiem, utworzony podobnie, jak witraż z wizerunkiem św.Dominika, w czarnych konturach na białych płytkach szkła. Zamiast zwyczajowego wizerunku Maryi z narodzonym Jezusem, Matisse postanowiła pokazać, że Maryja ofiarowuje swego syna światu.
Na tylnej ścianie kaplicy znajduje się tradycyjne czternaście Stacji Krzyżowych. Zazwyczaj czternaście stacji jest przedstawianych indywidualnie, jednak Matisse zdecydował się na przedstawienie ich wszystkich na jednej ścianie, w jednej spójnej kompozycji. Są to również rysunki artysty na białym szkle.
Matisse był ateistą, jednak jego Kaplica Matki Bożej Różańcowej, która została oficjalnie ukończona 25 czerwca 1951 roku jest od samego początku dziełem łączącym w sobie sztukę i wiarę. Choć kaplica została zbudowana w celach religijnych, budynek ten jest uhonorowaniem wielkiej troski, jaka została okazana Matisse’owi przez Monique Bourgeois. Ostatnie lata umierającego artysty i jego relacje z Bourgeois wpłynęły na Matisse’a tak głęboko, że zainspirowały go do stworzenia budynku na cześć oddanej opiekunki. Przestrzeń duchowa kaplicy jest rzeczywiście przepełniona „klimatem Pierwszej Komunii” i namacalną miłością do ludzkiej empatii.
