Opracowanie i zdjęcia: Ewa Hewczuk
Koniec XIX stulecia i XX wiek wniósł do rozwoju witrażownictwa nowatorskie technologie produkcji szkła i nowe możliwości jego zastosowania. W latach 30. XX w. we Francji opracowano nową technikę tworzenia witraży dalle de verre (z fr. szklana płyta), polegającą na połączeniu kawałków szkła łupanego z płyt o grubości 3 cm. Spoiwem łączącym elementy był beton, wzmocniony metalowym uzbrojeniem a później również syntetyczna żywica epoksydowa. Oszklenia powstałe w tej technologii uważane są za bardziej trwałe niż witraże tradycyjne – wykonane ze szkła 2-6 mm i łączone profilami z ołowiu.
Za wynalazcę tej techniki uważany jest Jean Gaudin, który pod koniec lat 20. XX w. zaczął wykonywać transparentne mozaiki z łupanych, szklanych płyt. Nowy sposób obróbki szkła i zastosowanie do łączenia kompozycji spoiwa z betonu był odpowiedzią na nowe zapotrzebowanie – dopasowanie oszklenia do powstających nowoczesnych budowli z żelbetu, aby lepiej współgrało ono z architekturą budynku.
Do artystów, którzy tworzyli w technice dalle de verre należą również Auguste Labouret, Henri Guérin, Gabriel Loire, John Baker czy Henry Haig. Indywidualne podejście do nowej techniki określało specyficzne cechy pracy wykonawców witraży dalle de verre. Henri Guérin komponował dzieła z płyt szkła o grubości 2-3 cm i opracował własną metodę aplikowania spoiwa do łupanych, szklanych elementów. Stosował on drobne połączenia betonowe, barwione w masie. Inni wykonawcy przeszkleń w tej technice opracowali z kolei charakterystyczny dla swojej pracy sposób łupania i kształtowania szkła (np. poprzez obróbkę, która nawiązuje do szlifowania i fasetowania kamieni szlachetnych). Obecnie technika dalle de verre jest już rzadziej stosowana, choć znajdziemy artystów, którzy wykorzystują ją nadal do realizacji projektów szkleń zarówno we Francji jak i w innych krajach na świecie.
W Polsce przykładem witraży dalle de verre są oszklenia, które zobaczyć można w prezbiterium kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Władysławowie. Prezbiterium jest dawnym neogotyckim kościołem pod wezwaniem św. Wojciecha, który stał się częścią rozbudowanej w latach 1957-61 świątyni. Kilka lat później, w roku 1965, do starszej części kościoła wstawione zostały nietypowe witraże, wykonane przez Andrzeja Kuleszę i Zygfryda Krukowskiego. Przeszklenia przedstawiają w symboliczny sposób Opatrzność Bożą, Matkę Bożą Różańcową, Eucharystię i Drogę Krzyżową. W tle ołtarza natomiast znajduje się szklana mozaika wykonana w technice dalle de verre przedstawiająca pielgrzymkę do Królestwa Bożego.
W tych szklanych kompozycjach miałam wrażenie, że bryłki powstały z płyt szkła grubszego niż 2 cm, mogły one być rozłupane z bloków o grubości 4-5 cm. Na uwagę zasługuje również charakterystyczny sposób kształtowania elementów oszklenia. Łupane z wielu stron bryłki szkła nawiązują kształtem do kamieni lub przypominają wyglądem bursztyn. Znajdują się tu też elementy przycięte niemal idealnie w linii prostej z płaskich, kolorowych płyt szkła o grubości 2-3 cm oraz detale kształtowane w formie z płynnej masy szklarskiej.
Przeszklenia z kolorowych bryłek i płaskich płyt szkła nie są tylko symbolicznymi obrazami. Ukazują trud wykonawcy, który nadał im określony kształt. Przez szklaną, wielowymiarową materię wnika załamujące się pod różnymi kątami światło, a efekt jego przenikania jest niepowtarzalny.
Na zewnętrz w oknach nie ma dodatkowego oszklenia zabezpieczającego witraże dalle de verre przed czynnikami atmosferycznymi. Miejscami widoczne są pęknięcia na szklanych elementach wyciętych z płaskich płyt. Przeszklenia te, choć uważane za bardziej trwałe niż witraż klasyczny, będą z pewnością również wymagać odpowiedniej konserwacji i restauracji. Jednakże brak dodatkowych, transparentnych szyb to doskonała okazja, by spojrzeć na te kompozycje z innej perspektywy i w różnych warunkach oświetlenia. To również sposobność, by przyjrzeć się z bliska efektom pracy w technice dalle de verre i zachwycić się jej rzeźbiarską trójwymiarowością.
Nowa część kościoła w stylu konstruktywistycznym zaprojektowana została przez architektów Szczepana Bauma i Andrzeja Kuleszę, kierownikiem budowy był natomiast Zygfryd Krukowski. W trójkątnych, żelbetowych ramach umieszczono oryginalne witraże ze szkła sygnałowego, zgodnie z projektem A. Bartkowskiej-Węgrzyn i S. Bauma. Kolorowe światła w białym wnętrzu budynku tworzą wyjątkowy nastrój.
Kościół ze względu na „unikatowe w kraju rozwiązania konstrukcyjne oraz wzorcowe zharmonizowanie neogotyckiej kaplicy z modernistycznym korpusem nawowym”* został wpisany do rejestru obiektów zabytkowych.
Źródła:
- *Cymer, Anna. „Najpiękniejsze polskie kościoły lat powojennych.” Bryla.pl. Polska architektura. Dostęp 17.07.2020. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Władysławowie (Aleja Stefana Żeromskiego)
- Grzech, Ewa. „Technika dalle de verre i jej geneza”. Świat szkła. Dostęp 28.01.2009. https://swiat-szkla.pl/article/1675-technika-dalle-de-verre-i-jej-geneza
- „Henri Guérin & la dalle de verre.” www.henri-guerin.com
- Historia kościoła z tablicy informacyjnej przed świątynią
