Kościół powinien posiadać okna zarówno piękne, jak i funkcjonalne, zapewne dlatego spotykamy tak różnorodne rodzaje witrażowych okien kościelnych.
Zabytkowe kościoły i katedry w Europie to masywne obiekty architektoniczne, które przetrwały do dnia dzisiejszego i nadal pełnią swoją funkcję, jednocześnie będąc atrakcjami turystycznymi.
Mimo, że wnętrza nowoczesnych kościołów odbiegają od ich średniowiecznych pierwowzorów, ponieważ uległy zmianom wraz z rozwojem technik budowlanych, jednak architekci, w dalszym ciągu, czerpią inspiracje z wielkich kościołów przeszłości, szczególnie, jeśli chodzi o kształt okien witrażowych.
Być może najważniejsze elementy architektoniczne w kościołach to właśnie klasyczne, witrażowe okna, które były zawsze pełne głębokiej symboliki, jednocześnie pozostając funkcjonalnymi i pięknymi.
Gotyckie budowle konstruowano w taki sposób, że cały ciężar sklepienia dźwigały specjalne podpory. Ściany mogły zatem być wykorzystane na umiejscowienie dużych okien.
Okna o nazwie clerestory (wymawiane „clear story” czyli czysta opowieść) są rodzajem okien popularnych w kościołach i katedrach w okresie romańskim. Zwykle były umieszczane wzdłuż górnej części nawy oraz centralnego podejścia do ołtarza. Zapewniały bogate oświetlenie wewnętrzne w obszarach, do których nie docierało światło. Ich podstawową funkcją było zapewnienie dostępu światła w górnej części budowli. Nie spełniały roli pięknej ozdoby, ale raczej zdecydowanie były potrzebne ze względów funkcjonalnych.
Okna tego typu straciły na popularności na początku XX wieku, ale później odżyły znowu w pracach Frank’a Lloyd’a Wright’a i teraz są powszechnie stosowane w architekturze sakralnej, a także w świeckich budynkach. Ze względu na ich zdecydowanie funkcjonalną rolę, w oknach tych nie zawsze znajdziemy witraże. Przykładem jednak mogą być te znajdujące się w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. Charakterystyczny jest dla nich geometryczny wzór witraża.
Bogactwo architektoniczne budowli kościelnych, jakie powstały do dzisiaj warunkuje fakt, że istnieją także różne rodzaje witrażowych okien kościelnych
Okna lancetowe, były niezwykle powszechne w budowlach okresu Średniowiecza. To wysokie, wąskie okna zakończone ostrołukiem. Ich nazwę uzasadnia ich wyjątkowy kształt, nadający jednocześnie strzelistości samej budowli. W szerokości tego typu okien istnieją różnice, ale ogólny kształt jest zawsze taki sam. W gotyckiej architekturze właśnie lancetowe okna najczęściej wypełniane były barwionym szkłem, chociaż biorąc pod uwagę oszczędność okresu, w jakim były tworzone, generalnie pozbawione były zdobnictwa. Ponieważ okna tego typu dawały mało światła, najczęściej były budowane parami lub w grupach, zwieńczonych na górze jednym ostrołukiem. Okna lancetowe były używane w budowlach wczesno-gotyckich. Dziś lancetowe okna są czasami umieszczane w architekturze sakralnej z powodu ich historycznego i religijnego znaczenia. Na pewno idealnym przykładem tego typu okien są te, które wypełniają ściany tak wspaniałej katedry, jak katedra w Strasburgu.
Rozety, w czasie panowania średniowiecznego gotyku w architekturze, stały się głównym elementem portali i transepty. W tych wielkich, okrągłych oknach znalazły swoje miejsce wspaniałe witraże w postaci pięknych kompozycji malarskich. Dzięki takim właśnie oknom wnętrze sakralnych budowli wypełniała feria kolorów. Rozety są głównymi, spośród najbardziej rozpoznawalnych okien kościelnych. Pochodzącą z architektury rzymskiej. Rozety można spotkać w zabytkowych świątyniach w postaci okulusów lub rzadziej używanych małych, okrągłych okienek. Często były wykonywane w niezwykle dekoracyjny sposób, z kwiecistym maswerkiem i wspaniałymi, barwnymi witrażami. Rozety znajdują się zazwyczaj w centralnym punkcie kościoła, powyżej wejścia lub nad miejscem, gdzie stoi ołtarz. Ich znaczenie w architekturze budowli sakralnych miało swój początek w okresie gotyku, kiedy zaczęły pojawiać się one w katedrach w Europie, takich jak na przykład sławna katedra Notre Dame w Paryżu. Dzisiaj rozety znowu można znaleźć w architekturze sakralnej, choć są już bardziej subtelne i mniej skomplikowane.
Pięcioramienne okna witrażowe są wyjątkowo ozdobnymi strukturami w architekturze sakralnej. Składają się one z pięciu łuków ułożonych w okrągły wzór, który ma przypominać stylizowane pięć płatków kwiatów złączonych ze sobą. Okna tego typu zazwyczaj wykonane były z przezroczystego szkła, chociaż czasami używano jednak do ich wypełnienia również szkła witrażowego. Historycznie pojawiają się dopiero w kościołach katolickich i protestanckich, choć w nowoczesnej architekturze sakralnej są zazwyczaj stosowane wyłącznie w strukturze katolickich świątyń. Celem ich istnienia jest, w założeniu architektonicznym, zapewnienie dostępu światła do nawy, w miejscach, które są poza zasięgiem światła dochodzącego z okien clerestor’ów. Rzadko, ale zdarza się to, tego typu okna są łączone w projektach z kształtem rozety, tworząc niezwykle ozdobną całość. Okna w kształci pięciu płatków możemy spotkać często w kościołach w Anglii, na przykład w Kościele Św. Małgorzaty w Norfolk.
To tylko niewielka część stylów architektonicznych, w jakich powstawały kiedyś i powstają dzisiaj okna witrażowe w świątyniach sakralnych a ponieważ okna stanowią integralną część tych struktur, więc jest ich de facto taka sama ogromna różnorodność, jak budowli, w jakich zostały zaprojektowane.
