Tag: Chartres

Legenda św. Eustachego na witrażu w Chartres

Opublikowano przez

Majestatyczna katedra w Chartres to nie tylko wspaniały przykład gotyckiej architektury w najpiękniejszym wydaniu, ale także zdobiące ją liczne witraże, których blask przypomina drogocenne klejnoty. Okna w Chartres w większości zachowały się od czasów średniowiecza. Ilustrują one historie Jezusa, Maryi, biblijne przypowieści czy żywoty świętych. W północnej nawie bocznej znajduje się ciekawy witraż, którego kwatery ukazują historię św. Eustachego.

Niewiele zachowało się informacji dotyczących życia św. Eustachego, a te które znamy, to głównie legendy, niepotwierdzone źródłami historycznymi. Był on generałem cesarza Trajana. Podczas polowania spotkał jelenia, w którego porożu ujrzał krzyż. Zdarzenie to sprawiło, że Eustachy nawrócił się na wiarę chrześcijańską i wraz z żoną i synami przyjął chrzest. Podobnie jak biblijny Hiob zaznał wielu nieszczęść i stracił wszystko co miał, łącznie z rodziną. Nie wyrzekł się jednak wiary i udało mu się odbudować majątek i odzyskać bliskich. Zginął jako męczennik wraz ze swoją rodziną, ponieważ odmówił złożenia pogańskiej ofiary. Na rozkaz cesarza Hadriana upieczono go rozżarzonym byku (w innej wersji w wole) z brązu. Żywot św. Eustachego został rozpowszechniony dzięki Złotej Legendzie Jakuba de Voragine, arcybiskupa Genui, hagiografa i pisarza religijnego z XIII wieku.

Kompozycję witraża tworzą odwrócone kwadraty, otoczone przez małe i większe okręgi. Pierwszy z kwadratów przedstawia Eustachego, który wyrusza na polowanie. Towarzyszą mu dworzanie z psami myśliwskimi, niektórzy z nich dmą w rogi. Uciekająca przed myśliwymi zwierzyna wchodzi na ramę otaczającą scenę. W sąsiednich polach ukazano spotkanie jelenia w krzyżem w porożu, chrzest Eustachego oraz inne sceny związane z jego historią. W elementach dekoracyjnych dominują czerwień i błękit, natomiast w scenach figuralnych przeważa zielony, purpurowy, biały i żółty. Przedstawienia nawiązują do średniowiecznych wyobrażeń szlacheckiego świata. Wyraźnie zarysowane postaci ubrane są w subtelne szaty o delikatnie zarysowanych fałdach.

Witraż pochodzi z lat 1200-1210. Jego twórcy nie są znani, jednak na podstawie analizy, badacze ustalili, że artysta, nazwany Mistrzem Legendy Św. Eustachego, mógł pochodzić z północnej Francji, być może z Saint-Quentin. Można zauważyć wiele wspólnych cech z witrażami z Bourges. Szczególnie charakterystyczny jest układ draperii, który określany jest jako „styl antykizujący” lub „pagórkowate fałdy”. Taki układ pojawiał się często we wczesnogotyckim malarstwie i był szczególnie charakterystyczny dla dzieł sztuki, które powstawały w drugiej połowie XII wieku w dorzeczu Mozy i w północnej Francji.

Historia Tomasza Becketa w angielskich i francuskich witrażach

Opublikowano przez

Tomasz Becket, znany u nas również jako św. Tomasz Kantuaryjski, urodził się w 1118 roku. Studiował w Paryżu, a po przyjęciu święceń kapłańskich kontynuował naukę w Bolonii. Był przyjacielem króla angielskiego, Henryka II, który mianował go arcybiskupem Canterbury. Jednak po wydaniu przez władcę tzw. konstytucji clarendońskich, przyjaciele poróżnili się. Król skazał arcybiskupa na wygnanie. I choć konflikt został zażegnany i Tomasz powrócił do Anglii, król i biskup wciąż spierali się o kolejne kwestie. W 1170 roku grupa królewskich rycerzy obserwujących rozgrywający się przez lata konflikt pomiędzy władcą a duchownym, zamordowali Tomasza Becketa licząc na królewska nagrodę. Po tych wydarzeniach Henryk II został obłożony ekskomuniką, a kilka lat później papież Aleksander III kanonizował Tomasza Becketa.

Kult świętego Tomasza rozwijał się w ogromnym tempie. Arcybiskup męczennik został obwołany drugim po św. Jerzym patronem Anglii, oraz patronem duchownych. W lipcu 1220 roku jego relikwie przeniesiono do wystawnego sanktuarium w przebudowanym wschodnim krańcu katedry Canterbury. Wierni, którzy przybyli na to wydarzenie, otrzymali liczne odpusty. W katedrze pojawiły się również witraże z wizerunkiem świętego oraz scenami przedstawiającymi cuda, które wydarzyły się za jego wstawiennictwem. Wiele z tych okien zachowało się do dnia dzisiejszego, np. niezwykle oryginalny fragment z przedstawieniem pielgrzymów zdążających do Canterbury.

Kult św. Tomasza szybko dotarł również do Francji, gdzie w czterech katedrach również pojawiły się witraże z przedstawieniami historii świętego arcybiskupa. Obecność takich witraży w Sens i Chartres była zrozumiała. Obie te katedry posiadały relikwie świętego męczennika. W Sens Tomasz Becket przebywał w czasie wygnania, natomiast biskupem Chartres był John, który znał św. Tomasza. Witraże w Sens i Chartres są do siebie podobne, możliwe, że zostały wykonane przez ten sam warsztat. Nieco odmienne, prostsze w swoim wyrazie witraże z Becketem powstały też w świątyniach w Angers oraz Coutances. W tym przypadku jest to nieco bardziej zagadkowe, ponieważ kościoły te nie posiadały relikwii św. Tomasza ani nie wykazywały żadnych bezpośrednich związków z jego osobą.

W przeciwieństwie do angielskich witraży, które przedstawiają głównie cuda dokonywane po śmierci świętego Tomasza, okna we francuskich katedrach w dużo większym stopniu skupiają się na konflikcie króla i arcybiskupa. Szczególnie witraże w Sens oraz Chartres w bardzo szczegółowy sposób odnoszą się do wydarzeń, wyraźnie wskazując kto w przedstawionej historii jest zdrajcą, a kto bohaterem. Król francuski został przedstawiony jako rozjemca kontrastujący z bezkompromisową postacią Henryka II. Francuskie witraże w wyraźny sposób podkreślają Thomasa Becketa jako nieugiętego obrońcę wiary i kościoła.