Jan Sas
Pierwsza oraz druga wojna światowa były tragicznymi doświadczeniami dla ludzkości, które przyniosły miliony ofiar. Upamiętnienie tych niewyobrażalnie przejmujących wydarzeń odnajdujemy w sztuce. W obiektach zabytkowych, głównie sakralnych w centrach miast, w miasteczkach i wsiach spotykamy zaskakująco dużą liczbę witraży, które zostały zainstalowane i poświęcone ich pamięci.
Wielkim wyzwaniem jest zawsze instalacja nowych witraży w obiektach zabytkowych, z kilkusetletnią historią. W kościele p.w. Św. Łukasza w Bath w Anglii zainstalowano witraż kondolencyjny dla parafian po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Dzieło wykonała pracownia Williama Morrisa w średniowiecznym stylu. W dolnej części, w dwóch kwaterach umieszczono obrazy pancernika oraz samolotu dwupłatowego.
Innym przykładem jest witraż wykonany w pracowni Jamesa Clarka a zainstalowany w kościele p.w. Św. Marii Magdaleny na obrzeżach Londynu w Enfield. Dzieło przedstawia żołnierza leżącego na polu bitwy u stóp ukrzyżowanego Chrystusa. Scenę buduje przejście światła z postaci Jezusa na ciało żołnierza. Dolna część sceny jest ciemna i naturalistyczna. Górna tworzy kompozycję niemal abstrakcyjną, mistyczną.
Tematyka wojenna rzadko zajmuje całe okna. W kościele p.w. św. Najświętszej Marii Panny w Swaffham Prior w Anglii uchwycono między innymi grozę wojny pozycyjnej. W dwóch oknach nawy północnej znajdują się witraże, które są świadectwem dwóch wojen światowych, a przedstawiają sterowce, samoloty żołnierzy i kobiety pracujące w fabrykach amunicji.
Nowy realizm w pokazaniu tragizmu zmagań wojennych pokazała Hugh Easton. W kościele p.w. św. Piotra artystka stosując miękkie cieniowanie i proste kontury prezentuje żołnierzy drugiej wojny światowej jako świadków zmartwychwstania Chrystusa.
W sanktuarium Matki Bożej Zawierzenia w Tarnowcu pośród licznych witraży znajduje się dzieło przedstawiające beatyfikowanych przez papieża Jana Pawła II 108 polskich męczenników z czasów II wojny światowej.
Dużo śladów po pierwszej wojnie światowej zachowało się na Pomorzu Zachodnim. We wsi Gardna Wielka w kościele parafialnym znajduje się witraż upamiętniający poległych w pierwszej wojnie światowej. Chrystus pochylający się nad rannym żołnierzem przedstawiony został w bardzo realistycznej scenie. Podobny w tematyce, ale jakże inny w wyrazie witraż znajdziemy w położonej nieopodal wsi Smołdzino.
Współcześnie także powstają witraże związane tematycznie z wojnami światowymi. W niemieckim miasteczku Saarlautern, niedaleko granicy z Francją w kościele p.w. św. Ludwika, artysta Ernst Alt zainstalował kilkanaście modernistycznych witraży. Wśród nich wyróżnia się dzieło „Ród Abrahama”, który jest jednoznaczny w swoim przekazie.
