Zenon Kozak
Sztuka witrażu rozwijana jest od wielu stuleci. Klasyczna technika łączenia elementów przy pomocy profili ołowianych na przełomie XIX i XX stulecia została uzupełniona metodą L.C.Tiffany. Poszukiwania nowych metod rozwijały się wraz z dynamicznym rozwojem technologii. Artyści, a głównie rzemieślnicy poszukują rozwiązań, które zachowując ładny efekt końcowy ułatwią proces wytwarzania.
W drugiej połowie XX stulecia chemia organiczna wprowadziła bardzo szeroka paletę tworzyw sztucznych. Wśród nich pojawiły się folie w wersjach przejrzystych i nieprzejrzystych. Szerokość palety barw tworzyw sztucznych jest tak rozległa, że możliwym stało się tworzenie projektów o dowolnym stopniu skomplikowania.
Jednak najistotniejszą cechą barwnych folii jest możliwość naklejania elementów na bezbarwny podkład np. szkło typu float. W ten sposób, w porównaniu do starszych technik, na rynku pojawiła się nowa metoda, która stanowi alternatywę dla kosztownych witraży produkowanych techniką Tiffany’ego czy techniką klasyczną.
Technika naklejania folii nie posiada – w odróżnieniu od formy klasycznej i Tiffany’ego – ograniczeń związanych z dużym ciężarem, niedostatecznej sztywności wymagającej stosowania dodatkowych zabezpieczeń, trudności montażu w zespoleniu oraz braku możliwości montażu w elementach ruchomych. Ideą tej techniki jest zastąpienie szkła artystycznego specjalną samoprzylepną folią barwną a także samoprzylepną taśmą ołowianą. Nośniki te zazwyczaj nakładane są na szkło płaskie, a także szkło ornamentowe.
Jednym z największych na świecie producentów materiałów tego typu jest firma angielska firma North Western Lead Co. Producent ma w swojej ofercie dwie podstawowe grupy produktów: folię barwną Decra – Glow oraz taśmę ołowianą Decra – Led.
Samoprzylepne folie witrażowe Decra – Glow
Są one dostarczane w arkuszach o wymiarach 660 mm x 460 mm. W stałej ofercie znajduje się bardzo bogata gama kolorów i odcieni zarówno jednolitych, jak również z efektami marmurkowymi.
Dostępne jest 38 kolorów razem z odcieniami folii półprzezroczystych oraz 30 kolorów z odcieniami foliii przezroczystych. Dodatkowo każdy z kolorów przezroczystych oraz nieprzezroczystych występuje z efektami marmurkowymi. W bogatej ofercie producenta znajdują się również folie bezbarwne fakturowane (np. imitujące piaskowanie, z motywem przypominającym kwiaty lodowe na szybach czy starego popękanego szkła). W ofercie dostępne są także gotowe motywy kwiatowe.
North Western Lead Co. podejmuje wysiłki, aby zapewnić powtarzalność kolorów w kolejnych partiach
produkowanych folii. Ze względu na ograniczenia w drukowaniu i przetwarzaniu kolorów, kolory lub odcienie mogą się od siebie nieco różnić. Folie marmurkowe są wytwarzane ręcznie, poprzez dodawanie różnych barwników do koloru podstawo-wego. Ze względu na tę technikę wytwarzania żadne dwa arkusze folii nie będą identyczne.
Podstawą kolorowej folii witrażowej jest samoprzylepny nośnik Mylar TM firmy Dupont Company. Materiał ten zachowuje swoją formę i jest wysoce przezroczysty, gdy postępuje się z nim w odpowiedni sposób. Środek barwiący folii nie traci swojej barwy i jest doskonale odporny na wilgoć, rozpuszczalniki, detergenty itd. Folie witrażowe Decra – Glow poddawane były próbom, podczas których sztucznie postarzono kolorową powierzchnię folii w „Komorze Sztucznego Starzenia Xenon”, aby zbadać trwałość wybarwienia. Wyniki oceniono stosując skalę Blanwolla od 1 do 8, zgodnie z wymogami technicznymi DIN 16525 (DIN jest to wykaz niemieckich norm przemysłowych). Wszystkie kolory otrzymały wartość od 7 do 8 w warunkach bezpośredniego promieniowania UV i przy jednoczesnym postarzaniu na wilgotno. Poza tym folia jest uszczelniona przy pomocy protektora powierzchni. Ten dodatkowy l
aminat pochłania do 90% naturalnego promieniowania UV, w zależności od stopnia szerokości geograficznej, zanim światło dotrze do rzeczywistego barwnika. Ten sam filtr UV został zespolony z nośnikiem Mylar TM i wybarwienie zostało w bezpieczny sposób uszczelnione i zabezpieczone przed działaniem wpływów zewnętrznych. Dalsze zalety uszczelniania powierzchni to połysk szkła i wiarygodne zabezpieczenie koloru przed zadrapaniami lub uszkodzeniami, środkami do czyszczenia szkła itd.
Łączne stosowanie folii witrażowych Decra – Glow i samoprzylepnych taśm ołowianych Decra – Led dało pomyślne wyniki w czasie prób zgodnie z przepisami normy BS 5713 pod względem wymogów UV. Folię Decra – Glow można stosować do pojedynczego i podwójnego szklenia. W przypadku szklenia pojedynczego zaleca się, aby folia była nakładana od strony pomieszczenia i na hermetycznie uszczelnione jednostki, we wnęce zewnętrznej szyby.
Producent folii witrażowych gwarantuje, że utrata wybarwienia folii Decra -Glow nie będzie wyższa niż 10% jej pierwotnej gęstości w okresie 10 lat (ograniczenie stanowi jedynie wymiana folii i ołowiu), jeśli zostanie odpowiednio nałożona na podwójnie szklone elementy, wytworzone zgodnie z normami BS 5713. Ze względu na możliwości niesprzyjającego oddziaływania w przypadku pojedynczego szklenia gwarancja nie ma zastosowania.
Taśma ołowiana Decra – Led jest oryginalną taśmą ołowianą z samoprzylepnym spodem, składającą się w minimum 99 procentach z czystego ołowiu. Dzięki tak wysokiej zawartości ołowiu taśma pozostaje bardzo plastyczna i łatwa w użytkowaniu. Może być nakładana na dowolną, ale czystą i suchą powierzchnię szklaną. Nadaje się do użytku zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz pomieszczeń.
Produkt w wersji standardowej oferowany jest w wielu kolorach: naturalny ołów, stare złoto, mosiądz, biały, czarny jet, grafitowy, platynowy, tytanowy, szary, satynowy, zielony, czerwony oraz żółty. Stale rosnące zainteresowanie klientów tym produktem sprawiło, iż dostępna do niedawna paleta kolorów (naturalny, stare złoto, mosiądz, czarny metalik, grafit, patyna, biały) rozrosła się do praktycznie wszystkich możliwych barw. Koloryzacji dokonuje się na życzenie klienta, który może wybrać dowolny kolor powłoki. Nowe barwy uzyskano przy zastosowaniu specjalnych powłok, wybranych specjalnie ze względu na ich trwałość i niestandardowość. Kolorowa powłoka, którą pokryty jest ołów to wypalana żywica poliestrowa, zawierająca pigmenty organiczne i/lub barwniki w pewnych wykończeniowych związkach metalicznych. Powłoka ta charakteryzuje się doskonałą trwałością i odpornością na zarysowania i jest wysoce odporna na działanie promieni ultra-fioletowych.
Taśma ołowiana produkowana jest z rozdrobnionych bloków ołowiu. Stopy wykorzystane do produkcji taśm ołowianych posiadają taką ciągliwość i giętkość, aby jak najbardziej ułatwić proces tworzenia różnych projektów witrażowych. Taśma ołowiana została zaprojektowana z myślą o stosowaniu jej na wewnętrznych oraz zewnętrznych gładkich powierzchniach szklanych. Charakteryzuje się doskonałą wytrzymałością na działanie warunków atmosferycznych. Wykorzystywana jest w różnych warunkach klimatycznych na całym świecie i świetnie zdaje egzamin zarówno w deszczu jak i w ekstremalnych temperaturach. Należy jednak pamiętać, iż takie parametry wytrzymałościowe uzyskuje się tylko przy prawidłowym nałożeniu taśmy na szkło. Zakres temperatur, w których taśma spełnia swoje zadanie to przedział od -25°C do +100°C Temperatura podczas nakładania taśmy powinna wynosić minimum +10°C. Nie należy jej aplikować na szkło przy zbyt niskich temperaturach, czy w warunkach dużej wilgotności lub zapyleniu powietrza. Kolorowa taśma wykazuje doskonałą odporność na promieniowanie ultrafioletowe i światło – nie występuje ani utrata koloru, ani krystalizacja.
Warto zwrócić szczególną uwagę na taśmy z powłokami imitującymi metale – srebro (silver), satyna (satin) oraz tytan (titanium). Ich nowoczesny wygląd sprawia, iż są one bardzo dobrym uzupełnieniem kompozycyjnym do okućmeblowych czy drzwiowych.
Szczególną cechą produktu są wysokie właściwości przyczepne. Jako środek klejący zastosowano bowiem stuprocentowy akryl, o wiązaniu krzyżowym, co zapewnia doskonałą adhezję. Przyczepność zwiększa się w miarę upływu czasu. Miarą adhezji jest praca, którą należy wykonać, aby rozłączyć stykające się ciała, przypadająca na jednostkę powierzchni. Przykładowo: po 20 minutach wynosi ona 450 N/m2, natomiast po upływie 24 godzin wynosi już 500 N/m2.
W ofercie dostępna jest duża paleta taśm ołowianych o szerokościach od 3 do 22 mm.
Taśma dostarczana jest na plastikowych rolkach, które pakowane są w kartony z tektury falistej. Okres składowania samoprzylepnej taśmy ołowianej w temperaturze zewnętrznej wynosi 2 lata, pod warunkiem, że jest przechowywana w oryginalnych, uszczelnionych kartonach.
Dzięki jej zastosowaniu można zdobić szkło i wykonywać witraże bez konieczności cięcia szkła i lutowania złączy. Do jej produkcji stosuje się starannie dobrane stopy ołowiu z połyskującą, równo wykończoną powierzchnią.
Jak przykleić taśmę ołowianą?
Najważniejsze jest właściwe przygotowanie podłoża.
Przytnijmy do odpowiedniego wymiaru kawałek gładkiej szyby float. Ostre krawędzie szkła należy stępić osełką. Szkło o powierzchni fakturowanej nie nadaje się do oklejania taśmą ołowianą.
Dokładnie czyścimy powierzchnię wodą z płynem do mycia naczyń lub preparatem do mycia szyb. Ważne jest, aby nie pozostawić żadnych powłok na szkle. Optymalnymi warunkami jest temperatura pokojowa oraz niewielka wilgotność powietrza.
Umieszczamy szkło na przygotowanym szablonie.
Podczas nanoszenia taśmy ołowianej przestrzegamy zasady, że kiedy krzyżują się odcinki krótkie z długimi, to najpierw nakładamy te krótkie, aby były potem przytrzymywane przez mocniej umocowane odcinki długie.
Odwiń odpowiedni odcinek taśmy ołowianej.
Wyprostuj taśmę ołowianą i oddziel papierową warstwę ochronną.
Przy naklejaniu płaskich projektów zwróć uwagę, aby obserwować naklejane linie prostopadłe do podłożonego szablonu.
Przyłóż ołów dokładnie do linii, mocno dociśnij palcami do szkła cały odcinek i dopiero wtedy odetnij go od rolki.
Narzędziem z wgłębieniem należy jeszcze raz przeciągnąć wzdłuż naklejonej taśmy mocno ją dociskając. Ostrym końcem narzędzia trzeba także docisnąć obie krawędzie ołowiu.
Szczególnie starannie należy przygnieść końcówki krzyżującej się taśmy.
Klej musi na całej powierzchni szczelnie przylegać do podłoża. Tylko wtedy praca będzie trwała.
Przy projektach płaskich ołów można nakleić z obydwu stron szkła, co całkowicie upodabnia go do klasycznego witrażu.
Krawędzie szkła dobrze jest także okleić szerszym ołowiem 6 lub 9mm.
Taśmę ołowianą można przyciemnić za pomocą pędzelka specjalną czarną patyną w płynie.
