Ochrona zabytkowych witraży i ich konserwacja ma na celu zachowanie barwnych szkieł w oknach dla obecnych i przyszłych pokoleń. Konserwacja witraży obejmuje wszelkie działania mające na celu zapobieganie, łagodzenie lub odwrócenie procesów pogarszania się ich stanu.
Zabytkowe witraże są częścią zbiorowego dziedzictwa kulturowego świata. Są jedną z najpiękniejszych i najbardziej atrakcyjnych form dekoracji architektonicznych. Jest to jednak również jeden z najbardziej narażonych na działania zewnętrzne elementów budowli. Sama struktura szkła, farba służąca do jej zdobienia, a nawet metalowa konstrukcja, w której szyba jest osadzona, są narażone na ryzyko pogorszenia się ich jakości i wymagają stałych prac konserwatorskich w celu zapewnienia ich długotrwałego istnienia.
Zabytkowe szkło podlega zniszczeniu spowodowanemu ciągłą ekspozycją na zmienne warunki atmosferyczne. Nieodłącznym problemem związanym z konserwacją witraży jest wrodzona kruchość szkła i ewentualna niestabilność chemiczna materiałów, z jakich są wykonane, takich jak na przykład farby. Pogorszenie nie zawsze występuje stopniowo, może również nastąpić nagle i katastrofalnie,
Ze względu na delikatną strukturę materiałów, z jakich wykonywane są witraże oraz niezwykłą historyczną i estetyczną ich wartość, wszelkie zabiegi ochronne powinny być zaplanowane i wykonane przez profesjonalnych konserwatorów i rzemieślników, którzy zostali specjalnie wyszkoleni w tej dziedzinie.
Ochrona zabytkowych witraży i ich konserwacja wymaga udziału najwyższej klasy specjalistów z tej dziedziny.
W czasie prac konieczne jest zachowanie wspólnej odpowiedzialności wszystkich zaangażowanych osób. Niezbędne jest również zasięgnięcie opinii profesjonalistów w celu zapewnienia starannego i odpowiadającego zasadom sztuki witrażowej procesu konserwacji. Z tego powodu wszystkie projekty powinny zaczynać się od planu konserwacji, obejmującego badania w takich dziedzinach, jak historia okien czy budynków, oraz związane z nimi zmiany, jakie miały miejsce w przeszłości.
Głównym celem ochrony jest spowolnienie tempa pogarszania się stanu witraży, spowodowanego przez różne czynniki. Jest to tak istotne, że pomniejsza do minimum znaczenie, na przykład, informacji historycznych lub wartości estetycznej zawartych w oknie.
W przypadku witraży te wysiłki komplikują się z powodu natury samego medium. Dzieje się tak, ponieważ okno witrażowe jest „złożonym obiektem”, wykonane z więcej niż jednego materiału składowego, z którego każdy ma swoje własne zagrożenia i potrzebę ochrony.
Oprócz najbardziej oczywistego elementu jakim jest szkło, wszystkie okna zazwyczaj wymagają jakiejś farby lub dodatkowych czynników, takich jak paski metalowe lub „kamee” używane do łączenia kawałków szkła razem, materiałów uszczelniających oraz systemów mocujących lub ram.
Przyczyny niszczenia witraży
Zdecydowana większość witraży została pierwotnie stworzona, aby funkcjonować jako część fasady budynku, oddzielająca wnętrze konstrukcji od zewnętrznych warunków otoczenia. W rezultacie większość zabytkowych, przeszklonych powierzchni pozostaje stale narażona na szkodliwe warunki, w tym między innymi: światło ultrafioletowe, związane ze światłem słonecznym, ekstremalne warunki pogodowe, wewnętrzne i zewnętrzne zanieczyszczenie spowodowane przez człowieka oraz uszkodzenia biologiczne wywołane przez szkodniki, takie jak gołębie, nietoperze i różne mikroorganizmy.
W rezultacie panele witrażowe często pokryte są grubymi warstwami brudu, który w końcu zakrywa spoczywającą pod spodem farbę. Wpływy środowiskowe odgrywają również istotną rolę w dalszym pogarszaniu się stanu metali i ich kształtu, co może powodować znaczne szkody strukturalne.
Oprócz tego typu przyczyn, dalsze pogarszanie się stanu witraży może wynikać z niezliczonych innych czynników, które wpływają na materiały, z których zbudowane jest okno, takie jak wibracje związane z użytkowaniem i położeniem budynku czy pozostałości poprzednich niewłaściwych zabiegów konserwatorskich i napraw, które spowodowały pogorszenie i zwiększenie na przykład procesów korozyjnych innych materiałów.
W kolejnych artykułach poznamy przyczyny niszczenia szkła, odkształceń i deformacji w zabytkowych witrażach oraz rodzaje uszkodzeń malowanych powierzchni.
