Tag: Edward Burne-Jones

Odrodzenie witrażu w XIX wieku

Swój rozkwit sztuka witrażowa przeżywała w XIII i XIV wieku. Wielkie, gotyckie katedry np. w Chartres, Bourges, Notre Dame w Paryżu, czy Ste-Chapelle, stały się miejscem mistycznej kontemplacji, pełnym boskiego światła, wpadającym do wnętrza dzięki olbrzymim oknom, wypełnionym wielokolorowym szkłem. Okres renesansu i baroku to czasy, kiedy witraż stopniowo zanikał. Cenione były przezroczyste okna, oświetlające wnętrze naturalnym, dziennym światłem. Technika tworzenia tradycyjnego witrażu na wiele lat została zapomniana. Dopiero XIX-wieczny romantyzm przyniósł zainteresowanie sztuką średniowiecza, w tym także witrażem, który zaczął wtedy przezywać swój rozkwit.

Ponowne odkrywanie zapomnianej sztuki gotyckiej przyczyniło się do powstawania licznych opracowań na temat ówczesnych technik. Zaczęto poszukiwać sposobów na odtworzenie zapomnianych przez stulecia sposobów produkcji witraży. Co więcej artyści nie tylko odwzorowywali tradycyjne, gotyckie wzory, ale też tworzyli zupełnie nowe, niespotykane dotąd rozwiązania. Witraże powróciły do łask i zaczęto wypełniać nimi zarówno okna nowobudowanych kościołów, jak i restaurować czy rekonstruować stare okna. Witraże zaczęły być powszechne nie tylko w budowlach sakralnych, ale zamawiano je także do budynków użyteczności publicznej, czy prywatnych domów.

Dużą rolę w popularyzacji witraży odegrał William Morris, zafascynowany sztuką średniowieczną i odnowieniem tradycyjnego rzemiosła, które miałoby zastąpić produkcję przemysłową. Idee te, zainspirowane przez angielskiego pisarza Johna Ruskina, w pełni rozwinęły się w działalności ruchu Arts & Crafts, uwzględniając również tworzenie witraży.

Wyróżniającym się projektantem okien z 2 połowy XIX wieku był niewątpliwie Edward Burne-Jones, w którego dorobku znalazło się co najmniej tysiąc kartonów witrażowych.

Nie sposób pominąć jeszcze jednego, amerykańskiego artysty, którego wkład w sztukę produkcji szkła był ogromny. Louis Comfort Tiffany zerwał z tradycją łączenia poszczególnych szkieł ołowianymi profilami, wprowadzając zamiast tego metodę owijania miedzianą folią. Wśród jego wielkich osiągnięć było również wynalezienie opalizującego szkła, które zaczęło być stosowane na szeroką skalę przez licznych artystów z przełomu XIX i XX wieku.

XIX-wieczna fascynacja średniowiecznymi witrażami zaowocowała ogromnym rozwojem tej gałęzi sztuki w okresie secesji. Wielobarwne okna stały się idealną odpowiedzią na poczucie estetyki tamtych czasów. Zaczęto na nowo eksplorować ich rolę w tworzeniu nastroju i niesamowitych efektów świetlnych we wnętrzach. Witraż obecny był w sztuce przez cały wiek XX, i wciąż jest chętnie wykorzystywany zarówno w budowlach sakralnych, jak i świeckich. Dzięki fascynacjom XIX-wiecznych artystów możemy do dziś podziwiać kolejne osiągnięcia w ciągle rozwijanej i zaskakującej nowymi rozwiązaniami sztuce tworzenia wielobarwnych witraży.

Edward Burne-Jones i jego anioły na witrażach katedry w Salisbury

Gotycka katedra w Salisbury, to niezwykle malownicza świątynia, która była inspiracją dla wielu artystów. Jej smukłą sylwetę z wysoką wieżę, zakończoną iglicą, można zobaczyć  na licznych obrazach Johna Constable’a, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli angielskiego romantyzmu. Utrzymane w eleganckim stylu wnętrze, nie jest przeładowane, ale można tam znaleźć godne uwagi dzieła sztuki, a wśród nich piękne, dekoracyjne okna. Wiele z oryginalnych witraży wykonanych było techniką grisaille – ich przykłady można zobaczyć w południowej części transeptu. W katedrze znajduje się również bardzo dużo witraży w XIX wieku. Przedstawiają ona głównie sceny i postacie biblijne.

Na szczególna uwagę zasługują dwa lancetowate okna w z przedstawieniami czterech aniołów autorstwa wiktoriańskiego malarza i grafika, Edwarda Burne-Jonesa. Większą część ich powierzchni pokrywa przeplatająca się wić z winorośli, pośród której ukazano dwie pary aniołów.  Mają oni młodzieńcze twarze okolone jasnymi włosami i ubrani są w bogato udrapowane szaty. Aniołowie po lewej trzymają w rękach kije. Jeden z nich ma szatę koloru głębokiej zieleni oraz żółte skrzydła, drugi ubrany jest na niebiesko o skrzydłach w barwie nasyconej czerwieni. Nad ich głowami widnieje napis „Angeli Ministrantes” Postaci aniołów po prawej stronie trzymają w rękach harfy. Obydwaj ubrani są w ciemno bordowe szaty. Podpisani są „Angeli Laudantes”. Artysta stworzył ich projekty w 1878 roku i opisał jako „cztery kolosalne i wysublimowane postacie aniołów”. W latach 90-tych XIX wieku projekty te dostosowane zostały do produkcji gobelinów w firmie Williama Morrisa, z którą Burne-Jones współpracował.

Należący do grupy prerafaelitów Edward Burne-Jones, to artysta o niezwykle bogatym dorobku artystycznym. Swój pierwszy projekt witraża stworzył już w wieku 20 lat, a w całej jego twórczości można się doliczyć około tysiąca projektów witrażowych. Najczęściej nawiązują one swoją tematyką do tradycyjnych, średniowiecznych okien. Przedstawienia artysty wyróżnia linearyzm, dekoracyjność, płynne, faliste linie oraz wykorzystywanie licznych motywów roślinnych. Wszystkie te cechy były zapowiedzią secesji. Motyw aniołów często pojawia się w twórczości Burne-Jonesa. W ich przedstawieniach widać nawiązania do sztuki włoskiego renesansu, a twarze często przypominają postaci z obrazów Boticellego. Ich słodycz i niewinność idealnie wpisują się w romantyczne klimaty mistycznego symbolizmu.

Rola witraży w ruchu Arts&Crafts

Powstały w Anglii w 2 poł. XIX wieku Arts&Crafts Movement, był ruchem artystycznym, który stawiał sobie za cel odnowę rzemiosła i odrodzenie sztuki. Zainspirowany był teoriami pisarza Johna Ruskina, według którego sztuka powinna być nie tylko użyteczna i funkcjonalna, ale i estetyczna. Nie powinno się oddzielać aktu twórczego od fizycznej pracy, czyli wykonania zaprojektowanego dzieła. Architekci, malarze, rzeźbiarze i rzemieślnicy, których zainspirowały te idee, skupili się wokół Williama Morrisa, który stał się jedną z głównych postaci tego ruchu. Działacze Arts&Crafts byli przeciwni przemysłowej produkcji, chcieli aby wszyscy ludzie mogli otaczać się produkowanymi ręcznie, estetycznymi przedmiotami.

Istotna dla rozwoju ruchu była firma Morris &Co, która została założona w latach 60-tych XIX wieku. Jej twórcy wykonywali meble, tkaniny, tapety oraz różne inne przedmioty użytku codziennego. Wśród produkowanych przez nich wyrobów istotną rolę odgrywały również witraże, które zdobiły już nie tylko wnętrza kościołów, ale też prywatnych domów. Artyści trzymali się tradycyjnych rozwiązań nawiązujących do przeszłości. Ciekawym przykładem może być dom Morrisa, nazywany Red House, zaprojektowany przez architekta Philipa Webba. Klatkę schodową zdobią witraże wykonane zgodnie ze średniowiecznymi wzorami. Wśród artystów związanych z ruchem znaleźli się poszukujący wzorów w przeszłości prerafaelici. Wyróżniał się związany z nimi Edward Burne-Jones, autor projektów witraży nawiązujących do mistycznej sztuki średniowiecza.  Jednym z najważniejszych twórców działających w duchu Art&Crafts, był Christopher Whall. Zagorzały przeciwnik podziału pracy, który charakteryzował produkcję komercyjną, poznał wszystkie etapy tworzenia witrażu, aby móc od początku do końca tworzyć swoje dzieła. Cechą wyróżniającą go wśród innych twórców tamtych czasów, było stosowanie białego szkła. Whall stworzył wiele wybitnych dzieł do kościołów w całej Anglii. Był również znakomitym nauczycielem, który przekazał swoje idee licznym uczniom oraz zainspirował wielu młodych artystów.

Według Ruskina ludzka praca powinna być ofiarą składaną Bogu, a sztuka powinna trzymać się tradycji i pamiętać o kulturze, z której się wywodzi. W przypadku witraży nawiązywano do najdoskonalszych przykładów ze średniowiecznych, gotyckich katedr. Dzieła twórców związanych z Arts&Crafts miały najczęściej taką samą kompozycję jak średniowieczne witraże – składały się z wielu niewielkich scen, które łączył jeden temat. Ze średniowiecza artyści czerpali też wzory rzemieślniczej, sumiennej pracy. Zdobiące okna wielkich katedr, wielobarwne witraże, będące  jednym z największych osiągnięć europejskiej sztuki średniowiecznej stały się inspiracja do tworzenia nowych dzieł, które z wnętrz sakralnych przeniesiono do budynków świeckich i prywatnych domów.