10-go grudnia 2010 roku. Piątek. Minęło południe i zaczął delikatnie prószyć śnieg.
Niby dzień jak dzień, ale ten był wyjątkowy.
Jechaliśmy do Rybnika, gdzie nasi przyjaciele Neshka i Mati otwierali nową wersję „bałakupi”. „Bałakupi” dla niewtajemniczonych, to balkon – łazienka – kuchnia i pi. Pi zawsze dla mnie stanowi nieodgadnioną zagadkę.
Padający śnieg utrudniał pokonywanie trasy, która coraz bardziej się korkowała. Na wysokości Piotrkowa Trybunalskiego samochody zatrzymały się na dobre.Wyprawa jak się okazało była szczególnie trudna, ale ostatecznie po 20-tej zobaczyliśmy światło w oknie i kartkę na drzwiach.
Pracownia witrażu oraz Galeria rękodzieła COLORGLASS, to brzmi dumnie.
Okolica miła, bo blisko do rynku, ot jedna przecznica i tętniące serce Rybnika.
Przekroczyliśmy próg a wewnątrz spore grono przyjaciół Gospodarzy w oczekiwaniu na kolejny utwór wsłuchanych w koncert kapeli Zawiało. żyli nas i powitali uśmiechami szerokimi w naturze nie występują. Skoro Zawiało, to powiało muzyką folkową z różnych stron świata a śpiewała Maya Mariola Rodzik-Ziemianska, organizatorka i reżyser za razem części artystycznej. Po koncercie przywitaliśmy się ze wszystkim i z każdym z osobna. W większości byli to miłośnicy witrażu zarażenitą pasją przez Neshkę i Matiego.
Pracownia i galeria, to trzy pomieszczenia wspaniale (to mało powiedziane) odrestaurowane przez Mistrza Matiego. „Tymi ręcami” wyczarował strukturę i kolor ścian tak ciekawe, że spokojnie mogą rywalizować z witrażami zdobiącymi wnętrze.Obok kuchenki znajduje się wygodne pomieszczenie warsztatowe a dalej przestronne miejsce galerii.
Przy kawie, herbatce i wybornych ciastach (te mufinki z serkiem mascarpone – poezja)(ten przekładaniec z powidłami – muzyka) (te kruche pierniczki – zapachniało świątecznie) miło upływał czas w tym wyjątkowym miejscu. Poznaliśmy przyjaciół i oni nas także zobaczyli w realu. A może nie w Realu, lecz Biedronce, no i wreszcie dowiemy się jak wielka była ta biedronka. Obecność w wirtualnym świecie daje tempo i dostępność, ale nic nie zastąpi bezpośredniej rozmowy i czarującego uśmiechu.
Było ciepło nie tylko temperaturą serc, ale i rozgrzanymi kaloryferami, choć za oknem zawieje i zamiecie.
Mimo śniegu, gołoledzi i tego, że pod górkę, to po wygaszeniu świateł przenieśliśmy się do innego wyjątkowego miejsca – do herbaciarni. Ale co to była za herbaciarnia, to była prawdziwa Biała Małpa (zapamiętajcie, kiedy będziecie w Rybniku – ucztą dla duszy będzie Colorglass a radość odpoczynku zawsze da Wam Biała Małpa).
Wspaniała atmosfera i shisha rozluźniły wszystkich do tego stopnia, że zaczęliśmy kreować śmiałe, nowoczesne oraz niepowtarzalne w swojej wyjątkowości witraże.
Było jeszcze ciemno kiedy wróciliśmy do hotelu, by usnąć w ciepłej pościeli.
Ranek przyniósł nam premię, gratis, rabat, jakkolwiek, by tego nie nazwać. W hotelu, w korytarzu, schowany, niemal niewidoczny, bo od podwórka, zdobił wnętrze ciekawy, nowoczesny witraż.
Wracaliśmy z Rybnika pełni pozytywnej energii i ona zapewne to sprawiła, by rozproszyć chmury, przepłoszyć zawalidrogi, bo droga powrotna zajęła tyle czasu ile powinna.
Często mamy potrzebę wykonania zdjęcia fotograficznego witraży. Zdjęcia prac własnych, czy też gotowych dzieł w obiektach architektonicznych nastręczają wielu problemów. Najczęstszym, bo wynikającym z realiów jest wysoki kontrast między samą pracą a ciemnym otoczeniem. Automatyczny pomiar światła przeciętnego aparatu fotograficznego wg standardowych ustawień uśredni wynik, co spowoduje, że jasne szkło zostanie po prostu prześwietlone.
Nieco bardziej zaawansowane urządzenia oferują funkcję punktowego pomiaru światła. Ta metoda pozwala na wskazanie punktów ważnych dla pomiaru, wg których nastąpi automatyczne wyliczenie średniej wartości. Jeżeli taka funkcja nie jest dostępna w aparacie, to dobrym rozwiązaniem jest wybór ręcznego ustawienia parametrów ekspozycji. W tym trybie, który wymaga znajomości podstaw fotografowania dokonujemy ustawień wielkości przesłony oraz czasu otwarcia migawki. Kilka próbnych zdjęć powinno upewnić nas w doborze właściwych parametrów.
Warto pamiętać, że zdjęcie „z ręki” można wykonywać jedynie dla krótkich czasów ekspozycji. W przeciwnym wypadku zdjęcia najczęściej będą „poruszone”. Idealnym rozwiązaniem jest zastosowanie statywu. Nie zawsze jednak możemy skorzystać z jego dobrodziejstw. Starajmy się wówczas oprzeć aparat o nieruchome przedmioty, takiej jak ławka, ściana, mebel. Zastosowanie takiego substytutu nie niesie znamion profesjonalizmu, ale może pozwolić nam na wykonanie satysfakcjonującego zdjęcia.
Drugim problemem, z którym często się spotykamy, jest wykonywanie zdjęć dużych prac. Dotyczy to głównie witraży w budynkach, kościołach. Kierując aparat do góry automatycznie sprawiamy, że zostaje przekrzywiona perspektywa. Jak radzić sobie w takich sytuacjach?
Najłatwiejszym jest skorzystanie z programu graficznego, za którego pomocą możemy skorygować powstałą nieprawidłowość. Można próbować odszukać bardziej prostopadłe miejsce do wykonania zdjęcia, z czym jest najczęściej trudno lub wręcz nie jest to możliwe. Trzeba również wspomnieć o rozwiązaniu najbardziej profesjonalnym, jakim jest zastosowanie specjalnego obiektywu fotograficznego typu Tilt-shift.
Podstawowym zastosowaniem tego obiektywu jest fotografowanie architektury. Obiektywy Tilt-shift pozwalają przesunąć oś optyczną obiektywu względem matrycy światłoczułej. Dzięki temu zabiegowi możemy „zgubić” niewłaściwą perspektywę i uzyskać proste linie. Główną wadą obiektywów tego typu jest wyjątkowo wysoka cena.
W przypadku wykonywania zdjęć małych prac lub witraży stanowiących przeszklenia niewielkie, należy zadbać o jednolite, odpowiednio oświetlone tło. Wskazana jest praca w trybie „ręcznym” z ustawieniem przesłony na wysoką wartość (8 do 11). Wydłużony czas otwarcia przesłony należy zrekompensować użyciem statywu. No i jeszcze jeden istotny parametr jakim jest balans bieli. Należy go ustawić na taki rodzaj światła jakie mamy oświetlenie.
Wykonując zdjęcia aparatami cyfrowymi standardowo tworzą one pliki w formacie jpg. Jeżeli mamy możliwość i zależy nam na jakości, to zdecydowanie proponuję wykonywanie zdjęć w formacie RAW na najlepszej jakości. Możliwości obróbki tego typu grafiki są ogromne i niekiedy wystarczą niemal sekundy w programie, aby zdjęcie wyglądało zdecydowanie lepiej. Poza tym z tego formatu można również spróbować utworzyć zdjęcie typu HDR.
Najlepszym sposobem na zmianę wyglądu pokoju jest zmiana jego kolorystyki. Jednak jak łączyć barwy, aby nie gryzły się ze sobą? Gdzie zdobyć wiedzę na temat kolorów, które nawzajem się uzupełniają i dają efekt spokojnej harmonii, i tych, które wnoszą do wnętrza energię? Inspirujący i praktyczny podręcznik zawiera ponad 150 koncepcji układów kolorystycznych przydatnych dla projektantów i dekoratorów wnętrz. Ten światowy bestseller z pewnością zainteresuje też wszystkich, którzy chcą dokonać zmian w aranżacji domu lub mieszkania, ale znajdzie zastosowanie przy projektowaniu witraży.
Zapraszam Państwa do lektury nowego pisma – Barwy Szkła.
Trudno jest pisać o planach. Dobrych chęci wokół niemało. Podobno o to chodzi by roztoczyć wizję, obiecać a potem…
A potem JAKOŚ to będzie.
Co oznacza pojęcie JAKOŚ ? Wiemy doskonale, bo przeżywamy to każdego dnia, kiedy włączamy radio lub telewizor. Dlatego niczego nie będę obiecywał.
Pewnego jesiennego poranka obudziłem się z klarowną koncepcją powołania do życia pisma związanego ze sztuką witrażową. „Barwy Szkła” są przemyślaną koncepcją i owocem pasji. Jeszcze kilka lat temu prowadziłem intensywne życie zawodowe w abstrakcyjnie odległe od działalności artystycznej. Ku własnemu i bliskich zdziwieniu odkryłem, że praca nie musi być jedynym zajęciem. Tak w moim życiu pojawiła się ceramika. Jak zwykle wszystko było dziełem przypadku. Ścieżki naszych losów są najczęściej kręte i pełne niespodzianek. Jakiś czas później otrzymałem w prezencie książkę. Darczyńca pomylił szkliwo ze szkłem. W ten oto sposób wszedłem w posiadanie poradnika dla początkujących miłośników witrażu. Byłem zachwycony i wiedziałem, że to miłość. Ponadto jest to miłość odwzajemniona.
Na rynku wydawniczym pojawiają się sporadycznie pozycje książkowe związane ze sztuką witrażową. Publikacji związanych ze stapianym szkłem, czyli fusingiem właściwie nie ma, z wyjątkiem trudno dostępnych opracowań obcojęzycznych.
Stosunkowo najlepiej wygląda sytuacja ze szkłem artystycznym. W różnych wydawnictwach, ta tematyka jest często omawiana. Nasze tradycje w tym zakresie są olbrzymie. Związane są głównie z Dolnym Śląskiem. Huty szkła, wielopokoleniowe doświadczenia z okolic Szklarskiej Poręby oraz Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu są najlepszym potwierdzeniem.
Głównym zadaniem stawianym przed „Barwami Szkła” jest pragnienie przekazywania wiedzy i doświadczeń. Pismo ma zabarwienie naukowe, ale charakter popularny oraz poradnikowy.
Znajdziecie w nim Państwo dużo praktycznej wiedzy oraz omówienia konkretnych rozwiązań. Jednocześnie zespół redakcyjny dokłada starań, aby nieść „kaganek oświaty” i by nie zabrakło poważnych naukowych opracowań.
Pierwsze numery, to sprawdzian, czy treści zawarte w periodyku spotkają się z Państwa akceptacją. Z dużą uwagą wsłuchujemy się w Państwa oczekiwania. Dlatego będziemy niezmiernie wdzięczni za wszelkie uwagi, podpowiedzi oraz propozycje tekstów.
Dołożymy starań by w każdym numerze prezentowane były prace profesjonalnych pracowni, uznanych artystów jak i osiągnięcia hobbystów.
W bieżącym numerze obok wyjątkowego materiału o Muzeum Witrażu w Krakowie zapraszam serdecznie do spotkania z twórczością Jolanty Treli. Czytelnikom, którzy nie zetknęli się ze sztuką witrażu lub stawiają dopiero pierwsze kroki rekomendujemy pierwszy z cyklu artykułów – jak to się robi.
Szczególnie interesującym powinno się wydać opracowanie Krystyny Pawłowskiej o delikatnej naturze prób rekonstruowania prac mistrzów.
Wywodzący się z autentycznych XIX-wiecznych źródeł 19, wzory specjalnie zaprojektowanych witraży do drzwi i oraz okien. Projekty szklanych wypełnień w formie kwiatów, winorośli, wieńców i innych motywów występują w wielu wariantach i różnych obramowaniach.
Publikacja będąca próbą opisania współczesnego stanu witraży znajdujących się w gliwickich kamienicach, willach i budynkach użyteczności publicznej pochodzących z końca XIX i pierwszej połowy XX wieku.
Pierwsze prace dokumentacyjne gliwickich witraży z tego okresu, znajdujących się poza obiektami sakralnymi, podjęte zostały w latach 70. XX wieku. Efekty ówczesnych badań, a także badań prowadzonych w latach 2004-2006 stały się treścią niniejszej publikacji.
Odrodzenie sztuki witrażowniczej na Śląsku nastąpiło się w 2. połowie XIX wieku. Częścią tego zjawiska są witraże zdobiące gliwickie kamienice, wille i gmachy użyteczności publicznej. Witraże stały się, w okresie objętym zainteresowaniem publikacji, ważnym elementem dekoracyjnym wykorzystywanym w architekturze świeckiej. Stanowiły stylowe dopełnienie wystroju bogatych kamienic i willi, pojawiały się jako dekoracja nawet w budownictwie czynszowym. Pełniły szczególną rolę w gmachach użyteczności publicznej, podkreślając ich funkcje społeczne. Pozostawały w harmonii stylowej bądź kontraście z architekturą obiektu, którego były częścią. Były wyznacznikiem prestiżu, określały strefy reprezentacyjne budynku, organizując na przykład przestrzeń klatek schodowych.
Wydany przez Muzeum w Gliwicach katalog ilustruje te zjawiska, ukazując jednocześnie piękno i walory artystyczne witraży w gliwickich obiektach architektury świeckiej.
Publikacja została poszerzona o prezentację cyfrowej rekonstrukcji zniszczonych witraży z Domu Przedpogrzebowego na cmentarzu żydowskim przy ul. Poniatowskiego w Gliwicach.
Szkło stapiane”, „gorące szkło”, „witraż amerykański” te wszystkie nazwy dotyczą jednej z najnowszych technik szklarskich – fusingu.
Jego początków trzeba szukać w latach 60 dwudziestego wieku w Stanach Zjednoczonych. Początkowo traktowany był jako interesujące hobby. Od początku lat 80 stawał się powoli się coraz bardziej znaczącą i niezwykle dynamicznie rozwijającą się gałęzią przemysłu szklarskiego. Było to możliwe między innymi dzięki rozwojowi technologii, która pozwalała na budowanie dużych, lekkich i energooszczędnych pieców elektrycznych.
Historia szkła jest oczywiście w wiele dłuższa. Najstarsze wyroby szklane, pochodzące sprzed ok. 5000 lat znaleziono w Egipcie i Mezopotamii. Niektórzy naukowcy twierdzą jednak że możne mieć ono dłuższa historię sięgająca nawet kilkunastu tysięcy lat.
Najprawdopodobniej szkło zostało wynalezione przypadkiem – przy okazji pokrywania szkliwem tzw. ”glazurowania” naczyń ceramicznych lub podczas wytopu brązu. Około 200 lat p.n.e. wynaleziono zupełnie nowy, rewolucyjny sposób formowania szkła za pomocą piszczeli. Dzięki niej możliwe stało się formowanie przedmiotów o najróżniejszych kształtach i dużo cieńszych niż dotychczas ściankach.
W czasach nowożytnych pierwsze huty szkła powstały we Włoszech w okolicach Wenecji. Do dziś szkło powstające na wyspie Murano jest jednym z najbardziej znanych na świecie.
Kolejnym milowym krokiem w rozwoju przemysłu szklarskiego był rok 1810, kiedy to wynaleziono w Anglii metodę wytłaczania szkła za pomocą urządzeń mechanicznych.
Na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku zautomatyzowano produkcję szklanych naczyń – butelek, słoików. Od tego momentu nastąpił gwałtowny rozwój mechanizacji i automatyzacji przemysłu szklarskiego. We współczesnych hutach dominuje produkcja automatyczna. Jednak w wielu, zwłaszcza tych małych, duża cześć przedmiotów produkowana jest ręcznie.
Fusing polega na zgrzewaniu w specjalnych piecach zwykłego szkła, czyli flotu lub kolorowych tafli szkła witrażowego. Dzięki temu procesowi „pospolita” szyba napiera nowych często zaskakujących cech. Staje się bardziej „miękka” wręcz organiczna, zatracając swój przemysłowy charakter.
Grubość takiego spieku może być różna – od 2 mm do kilku lub nawet kilkunastu cm.
Zwykłe, bezbarwne szkło okienne można barwić tlenkami metali, frytami (pył szklany o różnej granulacji) lub farbami wysokotemperaturowymi. Do struktury szkła można wprowadzać opiłki metali, srebrną lub złotą folię, miedziany drucik…
W tym zakresie efekt końcowy zależny jest od kreatywności twórcy. Niezwykle ważne jest, aby eksperymenty uwzględniały właściwości fizyko-chemiczne łączonych materiałów. Nie wspominamy w tym miejscu o sprawie fundamentalnej jaka jest bezpieczeństwo, gdyż w procesie twórczym artyści stykają się z wysokimi, sięgającymi 700 do 900 st.C temperaturami.
Stopione szkło może stanowić wyrób finalny, jednak często stanowi ono półprodukt, który w kolejnych etapach poddawany jest obróbce na zimno: piaskowaniu, grawerowaniu, szlifowaniu, malowaniu …
Możliwości są wyjątkowo szerokie. Jak wspomniałam ogranicza wynikają z pomysłowości oraz technologii.
O ile natchnienie jest czynnikiem niemierzalnym, to z pewnością należy przestrzegać reguł rządzących procesami nagrzewania oraz studzenia szkła
Dzięki fusingowi możliwe jest tworzenie rozmaitych przedmiotów, począwszy od niewielkich bibelotów, biżuterii, poprzez większe naczynia, szklane obrazy czy rzeźby, aż do olbrzymich ścian ze szkła lub innych obiektów architektonicznych.
Dzięki tej wszechstronności szkło fusingowe możemy spotkać coraz częściej zarówno w formie zarezerwowanej głównie dla szkła – lamp, przeszkleń, jaki i tam gdzie zastosowanie zgrzewanego szkła może zaskakiwać np. szklane okładziny ścienne, umywalki, blaty stołów, kabiny prysznicowe. We wszystkich tych miejscach takie szkło doskonale się sprawdza, nadając wnętrzu niepowtarzalny charakter oraz specyficzny klimat.
Technika fusingu jest też coraz częściej stosowana przez artystów realizujących projekty typowo artystyczne. Umożliwia ona realizacje nowych obiektów o zaskakujących cechach, które wcześniej były trudne do osiągnięcia.
Fusing cały czas rozwija się i ewoluuje.
Wciąż pojawiają się nowe materiały które ułatwiają pracę lub umożliwiają poszerzanie środków wyrazu. Dzisiaj można tworzyć coraz to nowe projekty, których realizacja jeszcze kilkadziesiąt lat temu była niemożliwa… Możliwości fusingu są ogromne a jedyną granicą zdaje się być nasza wyobraźnia.
Monika Tarasin-Lenart Studiowała na Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu na Wydziale Szkła i Ceramiki. Dyplom ze szkła artystycznego obroniła w 2000 roku w pracowni prof. Z. Horbowego i prof. M. Dajewskiej
Patera 2010
Monika Tarasin-Lenart
Statuetka 2010
Lidia Stanek-Wichlińska
Kot 2009
Monika Rubaniuk
Kapusta 2007
Monika Rubaniuk
Gorset 2009
Katarzyna Karbownik-Urbańska
Patera 2006
Dąbrówka Huk
Anioł 2006
Monika Tarasin-Lenart
Instalacja 2004
Dąbrówka Huk
Patera 2010
Monika Rubaniuk
Patera 2005
Monika Tarasin-Lenart
Lampa 2010
Maszsza Kabe
Patera 2005
Dąbrówka Huk
Szarpana – przeszklenie 2010
Maszsza Kabe
Witraż nad wejściem głównym 2009
Lidia Stanek-Wichlińska
Wystawa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu
Zapraszamy do dnia 31 marca 2011 roku
12 najpiękniejszych obiektów w z liczącej ponad 50 dzieł kolekcji secesyjnego szkła czeskiego można oglądać na wystawie w muzealnym Skarbcu. Wśród nich są niezwykle oryginalny wazon z muszlami z firmy „Johann Lötz Witwe”, oplatane szklanymi nićmi naczynia wyprodukowane przez „Pallme König & Habel” i szkła o niezwykłych formach z firm: „Wilhelm Kralik Sohn” i „Joseph Ridskopf’s Sohne”.
Na wystawie można będzie zobaczyć m.in. szkła z huty i rafinerii szkła „Johann Lötz Witwe” z Klostermühle (Klášteský Mlýn w Czeskim Lesie), która wniosła największy wkład do rozwoju nowego stylu w szklarstwie czeskim.
W dniach 23-26 stycznia 2011 r. odbyła się w Dublinie impreza targowa Showcase Ireland poświęcona branży wyrobów upominkowych, rękodzieła artystycznego oraz wyposażenia wnętrz.
Była to już 35-ta edycja tych targów, które zgromadziły ponad 350 wystawców: projektantów, producentów i rzemieślników głównie z Republiki Irlandii i Irlandii Północnej, a także z Wielkiej Brytanii. Impreza cieszyło się sporą popularnością wśród odwiedzających.
Wystawcami były głównie firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorstw oferujące biżuterię, ceramikę, tradycyjne irlandzkie wyroby i ozdoby, artykuły dekoracyjne i pamiątkarskie oraz dodatki do ubrań, szczególnie z naturalnych materiałów. Wszystkie oferowane podczas targów wyroby musiały pochodzić z Irlandii lub innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej. Podczas imprezy istniała możliwość prowadzenia przez wystawców sprzedaży kiermaszowej.
Aczkolwiek wystawa ukierunkowana jest na promocję wyrobów irlandzkiego rzemiosła, może być ona również interesująca dla tych polskich firm z sektora MSP, które zamierzają rozpocząć współpracę z rynkiem irlandzkim w branży upominkowej i wyposażenia wnętrz. Podczas wystawy istnieje bowiem możliwość nawiązania bezpośrednich kontaktów handlowych z irlandzkimi odbiorcami reprezentującymi zarówno handel hurtowy jak i detaliczny.
Asortyment wystawianych na targach towarów jest bardzo szeroki i z powodzeniem mogą być na nich oferowane pochodzące z Polski towary takie jak srebrna biżuteria z bursztynem, ceramika artystyczna, kryształy i szkło artystyczne wyroby pamiątkarskie, artykuły wyposażenia wnętrz, świece, zabawki wykonane z ekologicznych materiałów czy ozdoby choinkowe.
Kolejna edycja targów Showcase Ireland odbędzie się w dniach 22 – 25 styczniu 2012 r. również na terenie kompleksu wystawienniczego Royal Dublin Society (RDS) w Dublinie. Informacje nt. imprezy dostępne są na stronie internetowej jej organizatora (Expo Events Ltd): www.expo-events.com.
W jedynym w Polsce Muzeum Witrażu, poza obiektami stałej ekspozycji, można obserwować niezmienny od setek lat proces powstawania witraży. Struktura kamienicy, w której znajduje się teraz Muzeum, a która wybudowana została specjalnie dla potrzeb Zakładu Witraży w 1906 roku, również pozostała niezmieniona. Wszystkie wnętrza Muzeum oraz wyposażenie pracowni, przez którą wiedzie szlak “żywego Muzeum” zachowały swój oryginalny charakter.
W procesie powstawania witraży, poza samym projektem na podstawie którego są wykonywane, największe znaczenie ma kontakt artysty z warsztatem. Możliwość współpracy projektanta z rzemieślnikami i pracownią, w której powstaje dzieło jest konieczna do właściwego oddania intencji artysty. Najwybitniejsi polscy projektanci, tacy jak Wyspiański, Mehoffer, Bukowski czy Frycz niejednokrotnie podkreślali wagę współpracy pomiędzy artystą a rzemieślnikiem w dobrze wyposażonej pracowni, która nie tylko pozwalała oddać zamierzenie projektanta, ale również stworzyć możliwość dokonania zmian w projekcie przez autora w trakcie powstawania dzieła. Nawet jeśli oznaczało to wymianę połowy szkieł na nowe…
Tak też o roli pracowni myślał Stanisław Gabriel Żeleński, który w 1906 postanowił wznieść dla potrzeb Zakładu kamienicę na ówczesnych obrzeżach miasta.
Montaż witraża
Stanisław Wyspiański, ze szczególnym pietyzmem podchodzący do realizacji swych dzieł, spędzał w tym miejscu wiele czasu, czuwając nad niemal każdym etapem ich realizacji.
Krakowski Zakład pomyślany był jako duże, kompleksowe założenie mające obok wykonywania witraży i mozaiki szklanej kształcić rzemieślników, projektantów i twórców witraży, pokazując im możliwości drzemiące w tej technice. Olbrzymie sukcesy, tak komercyjne, jak i artystyczne pozwoliły na szybki i błyskotliwy rozwój Pracowni, która przez długie lata pełniła znaczącą, kulturotwórczą rolę otrzymując odznaczenia na krajowych i światowych wystawach za najwyższy poziom wykonywanych dzieł. Z Zakładem współpracowali najznamienitsi polscy artyści początku XX wieku. To tu powstały najwybitniejsze dzieła polskiej sztuki witrażu.
Regał doboru witraża
Stanisław Gabriel Żeleński „…rozporządzając znaczniejszym kapitałem, był w możności sprowadzać piękniejsze szkła z Anglii i z Ameryki oraz zastosować ręczne maszynki do ciągnięcia ołowiu i cięcia szkła; wreszcie podjąć się większych robót jak n.p. oszklenie całych kościołów i cerkwi. Na tak duże przedsiębiorstwo nie starczył już pierwotny lokal. Dlatego w r. 1906 przystąpił zakład do budowy własnego a wyłącznie na ten cel urządzonego domu. Zanim wykończono siedzibę, […] wystąpiwszy ze służby państwowej, poświęcił się zupełnie temu nowemu zawodowi. Zwiedził tedy zagraniczne tego rodzaju zakłady a przekonawszy się, że i u nas w kraju a zwłaszcza w Krakowie nie brak swojskich talentów, zaprzęgnął tychże do pracy dając im możność krom znacznego zarobku, rozwinąć wszechstronnie swój artyzm. I od tej chwili korzysta Zakład wyłącznie z projektów polskich malarzy i to bodaj czy nie jest największą jego chlubą.
Autor przy pracy
Kamienica, wybudowana specjalnie dla potrzeb Pracowni, została tak zaprojektowana, aby obrazować cały proces tworzenia witraży. Objawia się to w strukturze pomieszczeń rozplanowanych w kamienicy przez architekta Ludwika Wojtyczkę oraz Stanisława Gabriela Żeleńskiego, który etap projektowania i budowania siedziby dla Zakładu poprzedził kwerendą na zachodzie Europy, odwiedzając tam co większe pracownie witraży. Jest więc, choćby pod tym względem, krakowska pracownia ewenementem w tej części Europy […] Dom dwupiętrowy zajęty jest niemal w całości przez Zakład. W suterynach umieszczono piec do topienia ołowiu i cyny oraz magazyn szkła, które podzielono na gatunki a jest ich kilkanaście, oraz i na kolory, których jest kilka tysięcy w osobnych fachach drewnianych, stanowi kapitał kilkudziesięciu tysięcy koron. Kapitał ten bardzo ruchomy pomnaża się i uzupełnia ustawicznie. W suterynach jest skład materyałów. Suteryny są połączone kurytarzem z ulicą z której wózki po szynach zwożą materyał. W podwórzu znajdują się paki z gotowym towarem do wysyłki i odpadki szkła przy wycinaniu witraży pozostałe. Odpadki te bywają zużytkowane przy fabrykacyi naczyń emaliowanych.
Na parterze prócz biura jest palarnia o trzech piecach gazowych służąca do utrwalenia malowania na szkle, nadto dwie pracownie szklarskie z podręcznym magazynem materyałów. Na pierwszem piętrze wielka sala dla malarzy przeznaczona, którzy pracują pod kierownictwem fachowego mistrza. Obok w salach, szkła powleczone woskiem bywają kwasami wytrawiane (Überfanggläser), aby nabrały kilku barw efektownych. Na drugiem piętrze jest atelier dla artystów projektantów i biblioteka w której znajdziesz liczne dzieła wybitnych witrażystów świata, dzieła treści religijnej i szaty kościelne dla żywych modeli.” *
Przemyślano więc w Zakładzie wszystkie etapy tworzenia witraży, ale co ważniejsze, znalazły się w nim także atelier dla artystów projektujących, biblioteka zawierająca kolekcję świetnych książek i albumów dotyczących witraży i technologii ich tworzenia oraz tzw. sala wystawowa. Specjalnie podwyższone pomieszczenie, o wysokości sześciu metrów i potężnym oknie na jednej ze ścian oraz zamontowana przed nim konstrukcja do zawieszania poszczególnych kwater witrażowych służyć miały przeglądom i korektom, na które zapraszani byli projektanci oraz inwestorzy. Spotkania takie pomóc miały maksymalnemu dopracowaniu tworzonych dzieł; dość powiedzieć, że Wyspiański życzył sobie często wymiany nawet kilkuset elementów szklanych w witrażu, które, bądź walorowo, bądź tonalnie nie odpowiadały jego wizji. Czuć w tym wielką wykonawców rzetelność i troskę o wysoką jakość, ale i świadome kreowanie wizerunku Zakładu, jako miejsca, w którym sztuka ma się “materializować”
“Chlubę tego Zakładu stanowią wspaniałe dzieła Wyspiańskiego tutaj wykonane (Towarzystwo lekarskie, kościół OO. Franciszkanów w Krakowie, słynna błog. Salomea) i dzieła Mehoffera, który publiczną złożył podziękę Zakładowi za artystyczne odtworzenie jego projektu do katedry na Wawelu. Cały szereg wielkich witrażów do katedry na Wawelu, według projektu mistrza Mehoffera będzie w Zakładzie p. Żeleńskiego wykonanym”. *
Obok sztuki, pojawiły się w Krakowie hasła odrodzenia rzemiosła, trafiając na podatny grunt, zwłaszcza wśród artystów, którzy niektóre z dziedzin podnieśli do rangi sztuk pięknych. Najpełniejszym przykładem swoistego realizowania się integracji sztuk był Wyspiański, poeta jak i malarz, twórca wspaniałych witraży i wstrząsających dramatów, wizji architektonicznych i scenografii, ale także projektant mebli, makat, kutych dekoracji, całych wnętrz, polichromii i grafiki książkowej. Coraz większy krąg artystów, absolwentów Akademii, interesował się sztuką stosowaną. W roku 1901 rozpoczęło działalność Towarzystwo „Polska Sztuka Stosowana”, które propagowało swą ideę na łamach własnego czasopisma „Sztuka Stosowana”. Grupowało ono malarzy, rzeźbiarzy, architektów, etnografów, historyków sztuki, wreszcie miłośników i mecenasów rzemiosła. Wspólnym mianownikiem dla działań wszystkich tych twórców był swoisty styl wywodzący się ze sztuki ludowej. Obok więc niewątpliwych wpływów Secesji, w Krakowie powstały koncepcje stanowiące twórczy wkład do podstawowego jej dorobku, poza tym pojawiły się cechy odrębności krakowskich witraży, które są bardzo znamienne.
Z tej perspektywy powstanie i szybki rozwój Krakowskiego Zakładu Witrażów S.G. Żeleński uznać trzeba za zjawisko niezmiernie charakterystyczne dla klimatu kulturowego epoki. Pracownia artystyczna połączona z warsztatem rzemieślniczym – zatem wszystko to, co zakładali ideologowie sztuki stosowanej.
Podobnie – funkcje tak zorganizowanej Pracowni – odnaleźć można w idei Gesamtkunstwerk, która była żywa w początkach jej działania w okresie rozkwitu tendencji modernistycznych. Witraże były ważną częścią projektów budynków tak znanych architektów jak Héctor Gumard, Victor Horta, Antonio Gaudi czy Frank Lloyd Wright. Bauhausowska pracownia witrażu skupiała artystów zajmujących się sztuką szkła zintegrowaną z modernistyczną architekturą. Autorami projektów byli między innymi artyści tak znaczący dla dwudziestowiecznej sztuki jak George Braque, Henri Matisse i Fernand Léger.
Chrystus Pankrator Proj. Stefan Matejko
Założyciel Zakładu kierował nim jeszcze do wybuchu pierwszej wojny światowej. Jako ppor. rezerwy w armii austriackiej został adiutantem gen. Tadeusza Rozwadowskiego. Zaraz na początku wojny, 27 sierpnia 1914 roku postrzelony pod Kraśnikiem, wzięty do niewoli rosyjskiej, następnego dnia zmarł w czasie transportu pod Łukowem i tam został pochowany.
Po krótkiej przerwie wdowa, Iza Żeleńska samodzielnie uruchomiła Zakład. W 1929 roku do pracy w Zakładzie włączył się 24 – letni syn Izy i Stanisława Gabriela Żeleńskich – Adam.
Wybuch II wojny światowej unieruchomił Zakład tylko na kilka tygodni. Kilkakrotnie groziło Zakładowi wysiedlenie, do którego szczęśliwie nie doszło.
W roku 1952 Zakład początkowo objęto przymusowym zarządem państwowym, który sprawowały Krakowskie Zakłady Szklarskie Przemysłu Terenowego, a potem upaństwowiono. W latach sześćdziesiątych Zakład wykupiła Spółdzielnia Pracy „Gromada”, niespełna dziesięć lat później – Spółdzielnia Pracy „Renowacja”.
W 2000 roku Zakład został sprywatyzowany. Po czterdziestu ośmiu latach przerwy odzyskał on oryginalną, historyczną nazwę “Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński”. W listopadzie 1999 roku spadkobiercy rodziny Żeleńskich wyrazili swoją jednomyślną zgodę dla ponownego oznaczenia Zakładu pierwotną nazwą oraz logo. Zgodę swą warunkowali między innymi: „prowadzeniem przez przewidywany do utworzenia podmiot gospodarczy działalności w sferze witrażownictwa przy zachowaniu dbałości o profesjonalny i artystyczny poziom wykonywanych prac, celem podtrzymania tradycji zasłużonej placówki witrażowej S.G. Żeleński oraz prowadzeniem przez ten podmiot gospodarczy oprócz działalności produkcyjnej i konserwatorskiej także działalności wystawienniczej prezentującej dorobek Zakładu”.
W 2002 roku, w setną rocznicę powstania Zakładu, założona została w jego siedzibie Galeria Witrażu. Na jej bazie w 2005 roku powstało Muzeum Witrażu ze statutem uzgodnionym z Ministrem Kultury. Muzeum, które powstało w pomieszczeniach wybudowanej w 1906 kamienicy, łączy przestrzenie czysto ekspozycyjne z ciągle funkcjonującą pracownią, prezentowaną w konwencji żywego muzeum. Unikatowa formuła zwiedzania stworzona w Muzeum, mimo obojętności i braku jakiegokolwiek wsparcia ze strony władz miasta, cieszy się niesłabnącym powodzeniem.
„Trójca święta” Przedstawienie typu tron łaski, fragment, proj. Wojciech Jastrzębowski
W latach 2000 – 2008 w Zakładzie powstało wiele prestiżowych dzieł i prac konserwatorskich potwierdzających najwyższy poziom realizowanych prac i powrót do najchlubniejszych tradycji najstarszego w Polsce zakładu witraży. Do najciekawszych można zaliczyć: cykl witraży w szybach windowych budynków biurowych Herbewo w Krakowie, witraże w kościele w Dobczycach Kornatce, adaptację projektów Józefa Mehoffera i wykonanie ośmiu okien witrażowych do kościoła w Turku. Najbardziej wymagająca i prestiżowa była jednak realizacja wykonana we współpracy z Andrzejem Wajdą w latach 2002-2007, na podstawie nigdy wcześniej niezrealizowanych projektów Stanisława Wyspiańskiego do Katedry Wawelskiej. Witraże te są eksponowane są w Pawilonie Wystawienniczo – Informacyjnym “Wyspiański 2000” w Krakowie.
